Pandemi başladığından bu yana marketler bir odak noktası haline geldi. İnsanın son yıllarda evvel pandemiyle ardından enflasyonla temel gereksinimlerine dönmesini, 2022 yılında dünyada uçan otomobilleri beklediğimiz vakitlerde mevzuya Maslow’la başlamak lazım ki en temelinden anlaşalım. Sonra nerelere ulaştığımıza biz bile şaşırabiliriz.
Abraham Maslow, bir piramit üzerinde insanın bu hayatta “nefs”ini çizmiş.
Dünyada en temel insani gereksinimler fizyolojik. Yemek, uyumak, tuvalete gitmek, seks yapmak, barınma, giyinme üzere. Sonrasında da öbürleri geliyor. Pandemide ne oldu? Hatırlayalım: Turuncu basamaktaki üzere meskenlere sığındık, başka insanlardan kaçtık, maskeler taktık. Lakin meskende herkesler kilo aldı, gebeler arttı, online alışverişler patladı, konut fiyatları arttı. Aaaa o da ne? Kırmızıda ne görüyorsak o oldu. Zira aslen mağaramıza girdik.
Bu kadar temel eğitim kâfi dönelim günümüz gerçeklerine.
Bu devirde temel gereksinimlerimize yönelince marketlerde bir talep patlaması yaşandı. Fiyatlar arttı. Bu ortada marketlere bir ceza kesildi.
Sonrasında da iklim, tedarik, enflasyon derken diğer sıkıntıların eklendiği dünyada besin fiyatları arşa çıktı. Türkiye de dünyada olduğu için bundan etkilendi haliyle. Bir de biz ülke olarak risk katsayısı yüksek olduğumuzdan iktisatta yeni modeller arayışına girdik. Onlar da eklendi üzerine enflasyonla fiyat artışları sürdü.
O halde ışıldamayı bırakıp bir de TÜİK datalarına bakalım!
-
Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) ekimde yıllık %85,51, aylık %3,54 oldu.
-
Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) ekimde yıllık %157,69, aylık %7,83 arttı.
-
Tarım eserleri üretici fiyat endeksi (Tarım-ÜFE) ekimde yıllık %163,32, aylık %4,59 arttı.
-
Tarımsal girdi fiyat endeksi (Tarım-GFE) eylülde yıllık %138,15, aylık %2,90 arttı.
-
Hizmet Üretici Fiyat Endeksi (H-ÜFE) eylülde yıllık %107,01, aylık %2,55 arttı.
-
Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi (YD-ÜFE) ekimde yıllık %103,79, aylık %1,34 arttı.
Döndük marketlere!
Türkiye’de arz mı talep mi enflasyonu tartışması yapılsa da tüm bu datalar ışığında olayın arz kaynaklı başladığı aşikar bir hal alırken, marketlerde de karlara bakalım.
BİST bilgilerine nazaran, Bim’in 2020 yılında 3.çeyrek net karı 1,8 milyar TL görünürken, 2022’de 4,8 milyar görünüyor.
Migros, 2020 yılı 3.çeyreğinde 281 milyon TL ziyan yazarken, 2022’de 1 milyar 406 milyon kar etmiş. Şok’un da 2020 yılı 3.çeyrek net karı 109 milyon TL görünürken, 2022’de 1 milyar 805 milyon görünüyor.
Karlar artmış lakin şunu da biliyoruz ki enflasyonist ortamda muhasebede düzenleme yapılmazsa bu sayılar büyür münasebetiyle çabucak hemen tüm şirketlerde bu yüksek kar artışlarını görüyoruz.
Bu açıklama 👆 yeni bir tartışma 👇 yarattı. Gazeteci ve eski iktidar milletvekili Şamil Tayyar’ın bu çıkışı çok reaksiyon topladı.
twitter.com
Kendisini destekleyenlerin ve fiyatların marketler yüzünden arttığını düşünenlerin olduğu görülürken, bu büyük ölçekli şirketlere kayyum atanmasının dahi önerildiği görüldü. Fakat yorumların içinde ağır basa taraf, marketlerin özgür piyasa iktisadı içinde fonksiyonunu gerçekleştirdiği ve uygulanan iktisat siyasetlerine yönelik tenkitler olduğu görüldü.
Tayyar’a verilen yanıtların içinde Tarım Kredi marketlerindeki bir eserin fiyat değişimi de dikkat çekti.
2 Eylül 2022’de tarihli etiketle 19,50 TL olan bir kavanoz çorbanın fiyatının, 1 ay geçmeden 21 Eylül’de 31,90 TL’ye hatta günler içinde 9 Kasım’da da 44,50 TL olduğu görüldü.
Diğer karşılıklar ise bir oldukça dikkat cazipti.
Enflasyon sorgulaması yapılırken,
İktidarın düzenlemelerine,
Kanuni taraflara da değinildi.
Sosyolojik olarak uzmanlar da mevzuya el attı.
Zincir marketlerdeki etiketler de sorgulandı.
Kayıt dışı iktisat açısından da yaklaşıldı.
İndirim hareketi başlatılan Tarım Kredi marketlerinde de fiyatlar sorgulandı.
👇
👇
Sonuçta olan tekrar alım gücü düşen vatandaşa oldu. Siz ne dersiniz? Yorumlarda buluşalım. 👋👇
