Piyasanın İstikametini Belirleyen Arz ve Talep İstikrarı Nedir? Arz mı Talebi, Talep mi Arzı Doğurur?
Arz ve talep pazarda satılan domatesten, borsalardaki pay senetlerine kadar para ile satın alınan her şeyin fiyatında tesirlidir. Ülke ekonomilerini de yakından etkileyen arz-talep ortasındaki istikrar düzgün korunmadığında çok fiyat artışları yahut eser kıtlıkları gözlenebilir.
Fiyatlamanın temel dinamiklerinden olan arz ve talep ortasındaki alakayı gelin birlikte inceleyelim!
Öncelikle arz ve talep nedir açıklayarak başlayalım…
Talep, genel olarak belli eserlere yahut hizmetlere karşı gelişen satın alma isteğini tanımlar. Arz ise bu talebi karşılamak için oluşturulan eser ve hizmetlerdir. Yani, arz ve talep ortasında birbirine dönüşen ve devamlılık sağlayan bir ilgi bulunur.
Arz ve talep ortasındaki alaka pay senedi fiyatlarına da yansır.
Arz ve talep, pay senedi borsalarında da sıklıkla kullanılan kavramlardır. Bu kavramlar borsa açısından incelendiğinde ortaya misal bir mantık çıkar. Borsadaki talep, makul bir fona ya da pay senedine olan rağbettir. Arz ise bu talebin karşısında kaç adet pay senedinin yahut fonun ortaya çıktığını belirtir. Kısaca; arz ve talep pay senedi fiyatlarının belirlenmesinde de tesirlidir.
Piyasadaki talebi karşılayacak sayıda arz olması bütün ekonomilerde istenir.
Arz ve talep ortasında istikrar oluşması demek, muhakkak eserlere olan isteğin tam olarak karşılanması ve münasebetiyle eser fiyatlarının istikrarda kalması demektir. Bu istikrar bütün piyasalarda istenen bir durumdur. Talebin karşısında kâfi arz olması ve arzın talebe karşılık gelmesi fiyatların çok yükselmesini önler.
Arzın talebi karşılayamaması halinde fiyat artışları gözlenir.
Eğer piyasadaki arz talebi karşılayamazsa, o eser güç bulunan kıymetli bir varlık haline gelir ve bu durum fiyat artışı ile sonuçlanır. Bu durum pay senetleri açısından karlı bir sonuç olarak yorumlansa da klasik market alışverişlerine yahut tarım eserlerine makûs halde yansır. Tam aykırısı durumda, yani talebin az arzın fazla olması halinde ise eser fiyatında düşüş gözlenir.
Piyasadaki arzı etkileyen pek çok faktör bulunur.
Arzın netliği ile ölçüsü; hammadde sayısı, ekonomik yapı, siyaset ve piyasa dinamikleri üzere pek çok faktörden etkilenir. Lakin bilhassa hammadde azlığı nedeniyle yahut ithalata bağlı ekonomilerde makul eserlerin fiyatlarında artış kaçınılmaz hale gelir.
Hammadde eksikliği ve ithalat artışı eser fiyatlarını artırırken talebi düşürür.
Hammaddenin az olması yahut ülkede üretim olmaması kelam konusu ise, o ülkede makul eserlerin ithal edilmesi gerekir. Sonuç olarak ithal edilen eser fiyatı yükselir, lakin buna karşılık olarak halkın alım gücü düşükse o esere olan talep azalır. Ayrıyeten vergi üzere ek masraflar de eserin çok kıymetli hale gelmesine ve az talep edilmesine neden olur. Bu türlü bir senaryonun ilerlemesi halinde esere olan talep düşer ve fiyat muhakkak oranda azalır.
Her eser kendi talebini doğurur.
Görüldüğü üzere arz ve talep ortasında dönüşümlü bir münasebet vardır ve Jean Baptiste Say tarafından ileri sürülen bir tabire nazaran ‘Her arz kendi talebini oluşturur’. Yani, piyasaya rastgele bir eser sürüldüğünde fiyatın en az maliyete eşit olması gerekir. Bu varsayıma nazaran üretilen her mal ederi karşılığında satılır ancak buradaki fiyatlar talepten ve piyasadaki öbür faktörlerden etkilenir.
Ürün fiyatlarındaki artışı dengelemenin yolu üretimi artırmaktan geçer.
Bir eser için istenen paha alıcı ve satıcı ortasındaki mutabakatlarla belirlenir. Paranın bedeli için de tıpkı şey geçerlidir ve alıcı tıpkı ölçü parayla daha az eser alıyorsa ya paranın bedeli düşmüş ya da aldığı eserin pahası artmış denilebilir. Bu da direkt esere olan talebin yükseldiği ve piyasadaki arzının azaldığı manasına gelir. Gerçekten ülkedeki üretim artarsa eserin piyasadaki arzı da artacağından talepler karşılanır ve fiyatlar geriler.
Her eser bir biçimde kendi fiyat istikrarına ulaşır.
Üretim finansmanında her eser kendi talebiyle üretildiğinden aslında iktisatta bir karşılık bulur. Fakat piyasadaki eserlerin kümesi da fiyat belirlemede tesirlidir. Örneğin; ekmek, buğday, süt üzere eserler temel besin unsurlarıdır ve bu nedenle belli bir talebi karşılamak üzere fazlaca üretilir. Altın, elmas üzere gereçler ise daha kısıtlı arza sahip bedelli madenlerdir. İki farklı küme ortasında kendi talebine karşılık gelen ölçüde eser piyasaya sürülür ve fiyatlar kendi istikrarını bulur.
Arz ve talep ortasındaki bağ daima birbirine dönüşerek devam eder.
Özellikle pay senedi ve bedelli maden piyasalarında arz ve talep ortasındaki münasebet alıcı-satıcı ortasındaki orana bağlıdır. Eserin satış fiyatı karşılığında bir alıcısının olması fiyatların dalgalanmasındaki ana nedendir. Bu kanun; borsadan pazar raflarına kadar her alanda geçerlidir. Bu nedenle arzın doğurduğu talep ve talebe karşılık gelen arz vakit içinde birbirine dönüşür. Sonuç olarak arz talebi, talep arzı karşılayacak duruma gelir ve bu münasebet sonunda konut, otomobil, domates, biber üzere bütün eserlerin fiyatı değişkenlik gösterir.
