“İsyan günlerinin hatibi, muhalif karakterinden ödün vermeyince devlet ve erkek marifetiyle prestijsiz kılınmıştı.”
Cümle, İpek Çalışlar’ın Halide Edib Adıvar’ın hayat hikayesini anlattığı Halide Edib -Biyografisine Sığmayan Kadın kitabının önsözünde beni bir anda içine aldı.
Bildiği direkt şaşmayan, özgürlük uğraşında dimdik ayakta duran, “Ölüm cezasının gururu bana aittir” diyebilecek yüreklilikle mevte kafan tutan Halide Edib’in hayat hikayesini tüylerim diken diken okuyorum.
“(Onu) yok etme aksiyonu o denli başarılıydı ki üzerindeki resmi lanet, 80 yıldır sürmekteydi. Üstelik o, kendisini gerçek anlamamız için İngilizce iki anı kitabı kaleme almıştı. Ne var ki, bu kitapların yepyenileri Türkiye’de hiç yayınlanmamıştı.”
Bir bayan olarak dik başlı olmaya görün, çabucak afaroz edilme, itibarsızlaştırma, sindirme ve türlü çeşit şiddetle karşı karşıya kalırsınız.
Doğruları, özgürlüğü, eşitliği savundukça, başınıza inen sopanın da haddi hesabı kalmaz.
Halide Edib’den bu yana değişen bayan hakları, kazanılmış haklarımızı yavaş yavaş kaybetmeye yanlışsız makûs bir ivmeyle çakılıyor. Ne İstanbul Sözleşmesi’nin ardında durabildik ne öldürülen bayanları savunabildik ne giydiği kıyafetler yüzünden sahneden indirilen bayanların sesi olabildik, sonra da kalkmış İran’daki bayanların çığlıklarını destekliyoruz.
Bir durup şu an içinde bulunduğumuz duruma bakabilir miyiz?
Gülşen, kimsenin dayatmasına boyun eğmediği için sahne kostümlerini dilediğince giymeye devam etti, sonuç; bir “şaka” ismi altında mahpus cezasına çarptırılacak kadar ileri giden zihniyete teslim oldu, kaldı ki konut hapsiyle susturulup, “ehlileşene” kadar oraya hapsedilmesiydi temel mevzu. Bu ülkede yapılmış onlarca mesnetsiz latife yüzünden kimse mahpus cezası almamışken, neden Gülşen ceza aldı diye sormak abesle iştigal.
Diğer yandan Aleyna Tilki de neredeyse tıpkı baskılanmayı yaşadı, Melek Mosso’nun konserleri iptal edildi, Ezgi Mola tecavüzcüleri eleştirdiği için ayıplandı, dahası ceza aldı…
Bu ülkede uzaklaştırma kararı aldıran bayanların kaç tanesi öldürüldü haberiniz var mı? Ya da bayan hem ruhsal hem de fizikî şiddete uğradığı halde erkek tarafından yalnızca itibarsızlaştırılmak üzere şiddete uğrayan kaç bayana uzaklaştırma çıkarıldı biliyor musunuz? Ve bunu yapan erkeğin bayana karşı sadece hıncını alamadığı için uzaklaştırma kararı çıkartmasına karşın bayana yönelik tacizi devam etti haberiniz var mı?
Kadının ekonomik özgürlüğünü elinden alıp, erkeğe muhtaç bırakıldığına ve elbette erkeğin çaresiz gördüğü o bayan üzerinde kurduğu baskıya hiç şahit olmadınız mı?
Kadın daima tehdit edildi. Parayla, dayakla, evlatla, anayla, babayla, toplumdan dışlanmayla, husus komşuyla, iftirayla, itibarsızlaştırmayla…
Bunlar akıl tutulması değil de nedir? Bunlar baskıcı zihniyetin kaba yaptırımları değildir de nedir? Bu zihniyetin İran’daki rejim başından ne farkı vardır? Bayanı sindirmek, ezmek, susturmak, eleştirilmeye zerre tahammül edemeyen “devlet ve erkek marifeti” değildir de nedir? Her şeye hassasiyet gösterenler neden sesleri kısılmak istenen biz bayanlar için de birebir hassasiyeti gösteremiyorlar? Bayanlara seçme ve seçilme hakkı Avrupa ülkelerinden evvel bu vatan topraklarında kabul edilmiş, bayan hakları bu kadar yüceltilmişken, artık dönüştüğümüz bu durumu nasıl sineye çekelim? Biz bunu daha ne kadar görmezden geleceğiz? Artık bu pervasızlığa kulak tıkayamayacağımız noktadayız.
Yüz yıl önce toplumu etkileyen romanlar yazıp, bayanların eşitlik gayretinin başına geçmiş Hali Edib, bu cumhuriyetin medarı iftiharlarından biridir. Önümüzde Onbaşı Halide Edib üzere, Nene Hatun’u, gazilikle onurlanan Halime Çavuş’u, Onbaşı Nezahat’i, Gördesli Makbule’yi, Afife Jale’yi, birinci bayan tabibimiz Safiye Ali’yi, Türkan Saylan’ı hatırlayıp, dimdik bize bakan bu cumhuriyet bayanlarının mirasını susarak, görmezden gelerek ya da kulaklarımızı tıkayarak yok sayamayız.
Mustafa Kemal Atatürk’ün, cumhuriyetin ilanından 9 ay evvel bayan hukukunda inkılap muhtaçlığı konusundaki fikirlerini açıkladığı şu kelamları düşünmeniz için şuraya bırakıyorum;
‘Bir toplum, cinsinden yalnız birinin yeni gerekleri edinmesiyle yetinirse o toplum yarıdan fazla kuvvetsizlik içinde kalır.”
‘Bizim toplumumuzun başarı gösterememesinin sebebi bayanlarımıza karşı gösterdiğimiz ilgisizlik ve kusurdan doğmaktadır…’
“Yaşamak demek faaliyet demektir. Bir toplumun bir organı faaliyette bulunurken diğer organı işlemezse o toplum felç olmuştur.”
“Bizim toplumumuz için ilim ve teknik gerekli ise bunları birebir derecede hem erkek hem de bayanlarımızın edinmeleri lazımdır. Malumdur ki, her safhada olduğu üzere toplumsal hayatta dahi iş bölümü vardır… Bugünün gereklerinden biri bayanlarımızın her konuda yükselmelerini temindir.”
