İstanbul’da Mimarileri ve Öyküleri ile Tarihe Tanıklık Eden 18 Apartman

II. Abdülhamit devrinin en güçlü devlet adamlarından biri, mabeyin başkâtibi olarak misyon yapan Eğribozlu Sarıca Ragıp Paşa’dır. 1900 yılında inşa edilen beş katlı tarihi apartman, caddenin köşelerinden birini tutuyor ve art-nouveau üslubunda yapılmıştır. Binanın mimarı Mimar Aram Karakaş, Ragıp Paşa Apartmanı’na hareketlilik katan şöyle bir şey düşünmüş, dikkatli bakıldığında binanın her katındaki pencereler farklı ve hepsi de büyüleyici geometrik süslemelere sahiptir.

İstanbul’un birçok noktasında rastlayabileceğiniz Mısır esintileri, Galatasaray’daki bu ünlü apartmanı yalnızca sanatsal ve mimari açıdan etkilemekle kalmıyor, ona ismini da veriyor. 1905-1910 yılları ortasında inşa edilen ve mimar Hovsep Aznavuryan’ın tasarladığı Mısır Apartmanı, Osmanlı periyodunda Mısır Hıdivi Abbas Hilmi Paşa’nın yeğeni ve sadrazam Sait Halim Paşa’nın kardeşi olan Abbas Halim Paşa tarafından yaptırılmış. II. Abdülhamit ve Atatürk’ün diş doktoru Sami Günzberg’in muayenehanesinin yer aldığı, Mehmet Akif Ersoy’un kısa bir mühlet yaşadığı ve vefat ettiği yer olarak da bilinen tarihi apartman, bugün hala Beyoğlu’nun en görkemli binalarından biri.

İstanbul’da en sevdiğimiz sokaklardan olan Serdar-ı Ekrem Sokak’ta yer alan, sapsarı ve görkemli bu apartman yani Doğan Apartmanı, tahminen de eski İstanbul apartmanları ortasında en ünlüsü. 1892-1894 yılları ortasında Belçika kökenli tüccar ve banker Albert Helbig tarafından mimar Raymondo d’Aranco’ya yaptırılan apartman, bugün de ünlü isimlerin ikamet ettiği bir bina. 52 dairesi, 330 metrekarelik avlusu ve İstanbul’un ayaklar altında olduğu çatı katıyla etkileyici bir adres olan Doğan Apartmanı, ismini 1942 yılından itibaren binanın sahibi olan Kazım Taşkent’in küçük yaşta bir çığ kazasında ölen oğlundan alıyor.

Jean Botter isminde Hollandalı bir terzi ve modacı, İstanbul’a göç ederek Abdülhamit’in terziliğini üstleniyor. Bu bina, Jean Botter’in yaşaması için Raimondo D’Aronco tarafından inşa ediliyor. Botter’in burada meskeni ve atölyesi bulunuyor. Bina 7 katlı ve art-nouveau akımının İstanbul’daki birinci temsilcisi olarak muazzam bir ehemmiyete sahip. Cephesinde yer alan taşların her biri binanın dizayncısı Aronco tarafından tek tek elle çizilmiş. Bu taşlar, geometrik motifler, Medusa başları ve bitki süslemeleriyle sokaktan geçen insanların dikkatini üzerine çekiyor.

1932 yılında yapılmış bu apartman, sahipleri tarafından çok can yakan 6-7 Eylül olayları sonucunda terk edilmiş. Tomris Giritlioğlu’nun Güz Sancısı sinemasında bu bahis işleniyor. Apartmanın ana sahibi, Olimpos Gazozları’nın da sahibi. Yaşanan 6-7 Eylül trajedisi ile Atina’ya göç ediyorlar. Burada yaşayan çağdaş sanatkarlarımızdan Gülsün Karamustafa, Bazlamacı ailesi ile tanışıyor. Ayrımcılık, komşuluk, zarurî göç üzere mevzuları düşündürten Bazlamacı Apartmanı’nın maketini yapıp Atina Müzesi’ne armağan ediyor. Böylece öyküyü de tüm dünya duymuş oluyor.

Moda’nın en kıymetli yapılarından biri olan bu apartmanı Sarıcazade Arif Paşa yaptırmış. Apartman, 1903 yılında mimar Pappa tarafından neoklasik üslupta inşa edilmiş. I.Dünya Savaşı ile İngilizler binayı terk edince yapı iki yıl boyunca Ermeni Sıbyan Okulu olarak faaliyet göstermiş. İstanbul’un kurtuluşu ile apartman tekrar eski sahiplerinin eline geçiyor.

Bu bina 1905 – 1906 yılları ortasında Hanna Frej tarafından Kyriakidis isimli bir mimara yaptırılmış. Bina, arka nouveau’nun Almanya’daki karşılığı olan Jugendstil şeklinde yapılmış. Lübnan kökenli olan Frej’ler İstanbul’un en güçlü ve sosyetik ailesi olarak kayıtlarda geçiyor; o denli ki devlete borç verecek kadar zenginler. Kendileri üzere güçlü Glavani ailesi ile çocuklarını evlendirip daha da zenginleşiyorlar. Binanın bu evlilik sonrası yapıldığı biliniyor.

Sünget Apartmanı, eski ismiyle Ankara Han, Alman mühendis ve mimarların 1905- 1910 yılları ortasında Haydarpaşa Garı’nın üretimini üstlenirken kalmaları için yapılan bir lojman, misafirhane… Almanların binadan ayrılması sonucunda Türkler binayı satın alıyor. Ortak banyosunda bir cenazenin yıkanması sonucunda apartman ahalisi orayı tekrar kullanmak istemiyor ve herkesin kendi dairesine ferdî banyo yaptırması ile bugünkü halini alıyor.

Bir öteki ismi Tayyare Meskenleri. Nedeni, Cumhuriyetin ilanından sonra Türk Hava Kurumu’na devredilmesi. İmal hedefi ise İstanbul’da çıkacak mümkün bir yangın sonrası insanları sıkıntı durumdan kurtarmak. Harikzede sözünün manası da yangınzede. 1919-1922 yılları ortasında Mimar Kemalettin Beyefendi tarafından yapılmış. İstanbul’un birinci toplumsal konutu olarak biliniyor.

Burası İstanbul turistlerinin en sevdikleri fotoğraf noktalarından birisi. Osmanlı Devleti’nin birinci toplu konut projesi olarak bilinen Sıraevler. Günümüzde trafiğin ağır olarak yaşandığı bu caddede vaktinde İstanbul’un en seçkin insanları kiracı olarak yaşıyorlarmış. Semtin ismi olan Akaret’in kira getiren mülk manasına geldiği biliniyor. Mimari Ermeni Sarkis Balyan. 1875 yılında, Sultan Abdülaziz periyodunda Dolmabahçe Sarayı’nda çalışan ağaların konaklaması için lojman prensibiyle inşa edilmiş ve bu kiraların geliriyle Aziziye Camii yapılmış.

Nişantaşı’nın en özel ve tarihi apartmanlarından biri olan Ralli Apartmanı, bilhassa sanat tarihi açısından büyük değer taşıyor. Soyut fotoğrafın Türkiye’deki öncülerinden Fahrelnisa Zeid, birinci şahsî standını 1945’te, ikincisini ise 1946’da burada açmış. “Art déco” ve “art nouveau” tarzlarını temsil eder.

Beyoğlu’ndaki birçok eski apartman otellere dönüşürken, Hıdivyal Palas’ın değişimi biraz bilakis işlemiş. 1841 yılında İstanbul’un en lüks otellerinden biri olarak, Hotel d’Angleterre ismiyle kapılarını açan Hıdivyal Palas, 1895 yılında el değiştirerek Mısır Oteli, Hıdiv Oteli üzere isimler almış. Birinci açıldığı devirde iki-üç lisan bilen çalışanı, şarapları ve yemekleriyle tarih kitaplarına geçen Boğaz görüntülü Fransız restoranı ve başta Pierre Loti olmak üzere ünlü konuklarıyla ünlenen bu bina, bugün Lebon Pastanesi’ne ve Armada Restoran’a konut sahipliği yapıyor.

Şişhane metrosunun Sadi Konuralp Caddesi çıkışının çabucak yanında yer alan Deniz Palas, bugün Nejat Eczacıbaşı Binası ismiyle İstanbul’un kültür sanat hayatındaki en kıymetli kurum olan İKSV’ye ve vakfın konser yeri Salon’a mesken sahipliği yapıyor. 1920’de Mimar Georges Couloutros tarafından, Kirzade Apartmanı isminde bir apartman olarak inşa edilen Deniz Palas; art-nouveau tarzının İstanbul’daki örneklerinden biri.

İstanbul’daki birçok değerli tarihi yapıyı, Kamondo Merdivenleri üzere kentin sakinlerine bugün hâlâ hizmet eden yapıtları yaptırmış bir Sefarad aile olan Kamondo Ailesi’nin öyküsü biraz trajik. Çok sevdikleri ve çok şey kattıkları İstanbul’u, Osmanlı’nın çöküş yıllarında terk ederek Paris’e yerleşen ailenin tüm fertleri II. Dünya Savaşı sırasında Auschwitz’e yollanarak can vermiş. Ailenin Serdar-ı Ekrem Sokak’taki ikametgahı olan Kamondo Apartmanı’nın tam olarak hangi tarihte ve hangi mimar tarafından yapıldığı bilinmese de hakkında bilinen iki kıymetli bilgi var. Biri, burada mimar Gabriel Tedeschi, padişahın diş doktoru Hantz Von Der Heyde ve sanatçı Abidin Dino’nun da yaşadığı; ikincisi ise ünlü Kamondo Merdivenleri’nin, Avram Kamondo’nun bu apartmandan çıkıp Voyvoda Caddesi’ndeki banka binasına kolay kolay gidebilmesi için yapıldığı.

Pera, İstanbul’un birinci apartmanlarını barındıran destinasyonlardan. Şahkulu Sokak’ta bulunan, 130 yıllık Barnathan Apartmanı da onlardan biri. İstanbul’un birinci 5 apartmanından biri olan bina tarihi aslına uygun olarak restore edildi ve artık kafe, restoran ve kafe olarak ziyaretçilerini ağırlıyor.

1883 yılında inşa edilen Cercle d’Orient, o devir Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı’yla olan bağlantılarında değerli rol oynayan Abraham Paşa tarafından yaptırıldı. Fransız asıllı Osmanlı vatandaşı Alexandre Vallaury’nin imzasını taşıyan bina 19. yüzyıl sonlarında Beyoğlu’nun en çok uğranan yeri haline geldi. Anıtsal bir cepheye sahip olan bina; insan ve hayvan figürleriyle süslendi. Vakitle el değiştiren ve modüllere bölünen binada pek çok farklı dükkan açıldı. Cumhuriyetin ilanıyla ismi “Büyük Kulüp” olarak değişen bina; Emek Sineması ve İnci Pastanesi üzere klasik yerlerin birinci adresi olması istikametiyle de tarihi kıymete sahip.

1881 yılında Fransız Décugis ailesinin kışlık konut olarak yaptırdığı apartman Arka Nouveau üslubunun örneklerinden biri. Beyoğlu’ndaki birinci taş yapılardan biri olan Décugis Evi’nin sahibi Mr. Henri Hypollite Décugis, ailesiyle birlikte 60 yıl boyunca bu konutta yaşadı. Antika ticaretiyle uğraşan Hypollite Décugis; iş ahlakı ve dürüstlüğü nedeniyle etrafta çok sevilen bir insandı. Beyoğlu’ndaki pek çok binada imzası bulunan Alexandre Vallaury’nin tasarladığı nefis bina neo-barok bir üsluba sahip. Günümüzde alt katında restoran bulunan binanın üst katları ise otel olarak kullanılıyor.

Meşrutiyet Caddesi’nde yer alan Pera Palace Hotel, günümüzde müze otel olarak kullanılıyor. Romanlara ve sinemalara mevzu olan Orient Ekspresi, İstanbul-Paris tren seferlerine başlayınca Avrupa standartlarına uygun bir otele muhtaçlık duyuldu ve 1892’de Pera Palace Hotel’in üretimine başlandı. Alexandre Vallaury’nin imzasını taşıyan ikonik yapı; Arka Nouveau, neoklasik ve oryantalist mimari üslupları bir ortada barındıran eklektik bir stile sahip. Otel, Mustafa Kemal Atatürk ve Agatha Christie üzere ünlü konukların odasını görmek, periyodu ve vakitsiz tarihi yaşamak isteyenlerin vazgeçilmez adresi.