Evde oturuyorsunuz telefonunuz elinizde ve alışveriş sitelerine bakıyorsunuz yahut dışarıdasınız ve vitrinlere bakarak yavaş yavaş yürüyorsunuz. Bir anda içinizde anlamlandıramadığınız bir huzursuzluk ve tamamlanmamışlık hissi uyanıyor. Zira o anda dikkatinizi, aslında gereksiniminiz olmayan ve aldığınızda sizi maddi olarak güç duruma sürükleyecek bir eşya çekiyor. Almamak için kendinizle savaşıyorsunuz. Aslında ona gereksiniminiz olmadığını da biliyorsunuz. Yürümeye devam ediyorsunuz yahut online siteyi kapatıyorsunuz. Odağınızı diğer bir tarafa kaydırmaya çalışıyorsunuz.
Ama sürprize bakın! O his hala orada. Yüzüklerin Efendisi’ndeki Smeagol sizi ele geçirmiş ve alacağınız eşyayı daima aklınıza getirerek dikkatinizi bozuyor.
“Kıymetlimis” diye bağırıp duruyor. Pekala siz ne yapıyorsunuz?
Günlük işlevselliğinizi o kadar çok bozuyor ki, sonunda borca giriyor, kredi çekiyor ve o eşyayı alıyorsunuz. Bu ise sizi öteki bir eşya görüp onu isteyene kadar yönetim ediyor. Pekala, nedir bu karşı konulmaz dürtü?
Dürtü Denetim Bozukluğu
Bireylerin kendisine ve etrafına ziyan verme ihtimali bile olsa, davranışlarına pürüz olamaması ve bu davranışları gerçekleştirmek için büyük ve karşı konulmaz bir istek duymalarıdır. Yaşadıkları istek-haz döngüsünün pek çok çeşidi vardır. Lakin bizim burada bahsedeceğimiz, Oniomania (kompulsif alışveriş yapma) olacak.
Birey alışveriş yapmadan evvel, gergin ve huzursuzdur. Alışverişi tamamladığında kısa müddetli bir hazza ulaşır. Sonrasında hazzın yerini, kendini kınama, suçluluk ve utanç alır.
İd-Ego-Süperego Savaşları
En âlâ tabirle Bermuda Şeytan Üçgeni diyebileceğimiz, Sigmund Freud’un Psikanalitik teorisi üzerinden de bu mevzuyu yorumlamamız mümkün. Bu başlangıç sizi korkutmasın. Epeyce kolay anlaşılabilir bir sistemden bahsedeceğiz.
İd, kişiliğin doğuştan gelen bir modülüdür. Bu kısım bilinçdışıdır ve içgüdüsel, ilkel kısmımızdır. Buna Smeagol diyebiliriz. Haz prensibiyle hareket eden, bebeklikte yaşamsal faaliyetlerimizin giderilmesi için gerekli olan bir sistemdir. Bebekler büsbütün id denetimindedir. Fakat büyümeye başladıkça id denetiminden çıkarız.
Ego, id dürtülerinin gerçek dünyada kabul edilebilir olmasını sağlayan sistemdir. Burada egoya Frodo diyelim. Ego, id’in gerçekleşmesini istediği dürtüsel davranışın uygun olup olmadığına ve yarar sağlayıp sağlayamayacağına karar vererek istikrarlı bir formda davranmamıza imkan sağlar.
Süperego ise, id’in tam zıttı olarak ahlaki standartları ve mefkureleri taşır. Yaklaşık olarak 5 yaşında gelişmeye başlayan bir sistemdir. Buna da Sam diyelim. Sam daima Smeagol ile arbede halindeydi. Frodo ise, ikisi ortasındaki ilgiyi dengelemeye çalışan kişiydi. Süperego davranışlarımızı uygar ve topluma uyumlu bir hale getirmeye çalışır.
Dürtü Bozukluğu Sistemini Bir Örnek Üzerinden Ele Alalım;
İnternette yahut bir mağazanın vitrininde bir kıyafet gördünüz:
İd: O kıyafeti istiyorum. Çabucak almalıyım.
Süperego: O kıyafeti almamalısın. Çok değerli, daha ucuz bir şeyler bulabilirsin.
Ego: O kıyafete gereksinimin var mı? Şayet varsa, ve ödeyebileceğini düşünüyorsan almalısın.
Siz de buradaki seslerden hangisi yüksek?
Bu Dürtülerin Sebebi Ne Olabilir?
Bireysel nedenlerden bahsetmeden evvel, çevresel faktörlerin bu sorunu nasıl tetiklediğinden bahsedelim. Bilhassa Covid süreci ile birlikte internet üzerinden alışveriş yapmanın artması, temassız ödeme seçeneklerinin yaygınlaşması ile birlikte eserlerin bedelini ödeme kavramımız daha da soyut bir hal almaya başladı. Yapılan taksitler, avantajlı üzere gösterilen seçenekler ve kusursuz görülen hayatların yansıtıldığı reklamlarla “Bu eserler hayatını harika yapacak” mottosu empoze edilmeye çalışılıyor. Bu da maalesef ki, dürtüsel bir yapımız varsa, etkilenmemize yer hazırlıyor.
Şimdi de ferdi nedenlerden bahsedelim. Nedeni tam olarak bilinmese de, korku bozukluğu, yeme bozuklukları ve uyku bozuklukları dürtü denetim bozukluğuna sebep olabiliyor. Bilhassa unsur ve alkol kullanımı dürtü denetim bozukluğunun tetikleyicisi olabilmekte ve belirtilerin daha da berbata gitmesine sebep olabilmektedir.
Bu Özellikler Sizde de Varsa Dürtü Denetim Bozukluğunuz Olabilir!
-Yapılmaması gereken davranış bilindiği halde, davranışı gerçekleştirme isteğinin engellenememesi
– Davranış sonucu kısa müddetli hazzın yerini pişmanlık ve utancın alması
– Bireyin kendisini ve etrafını güç duruma sokması, bunu fark etse de durduramaması ve istek-haz döngüsünü sistematik bir halde devam ettirmesi.
İçinizdeki Smeagol’u Susturabilirsiniz!
Dürtü Denetim Bozukluğu, psikoterapi usulleri ve ilaç tedavisinin birlikte kullanılması ile sonuç alınabilecek bir rahatsızlıktır. Bilhassa id sonucu, gelen kanıların fonksiyonel olup olmadığının değerlendirilip daha fonksiyonel olanlarla yer değiştirmesinin sağlanması için Bilişsel Davranışçı Terapiler kullanılabilir.
Psikoterapi sistemleri, bireylere ilaç tedavisinden daha masraflı ve vakit isteyen bir süreç olarak geldiğinden, genelde yalnızca ilaç tedavisi tercih ediliyor. Lakin tek başına ilaç tedavisi yalnızca bir bastırma sistemi olarak rol oynar. Sorun oradadır ve sorunun tahlili ise, psikoterapidedir. Kendinize bir yatırım yapmak istemez misiniz?
