“Bu Zirve Ne Hoş Bir Anıt Yeri”: Anıtkabir Hakkında Hayranlık Uyandırıcı 28 Şey

Türk milletinin kalbinin attığı yer olan Anıtkabir, bilinen siluetinin yanı sıra bilinmeyen bir çok gerçeği de yıllardır derinliklerinde saklıyor. Yapımı 9 yılda tamamlanan yaklaşık 150 bin ton ağırlığındaki Anıtkabir, heykellerinden süslemelerine, kulelerinden kabartmalarına kadar pek çok özel manalarla yüklü..

Anıtkabir Komutanlığı’ndan alınan bilgiye nazaran, imaline 9 Ekim 1944’de başlanan ve 1 Eylül 1953’de tamamlanan Anıtkabir’in yerini birinci olarak Aydın Milletvekili Mithat Aydın önerdi. 

Ata’nın kabrinin yapımıyla ilgili komite Etnoğrafya Müzesi, TBMM’nin ardındaki zirve (Kabatepe), Ankara Kalesi, Altındağ ve Gazi Orman Çiftliği seçeneklerini eleyerek tam Çankaya’da karar kılacağı sırada, Aydın Milletvekili Mithat Aydın daha sonra ‘Anıttepe’olarak isimlendirilecek olan Rasattepe’yi önerdi. Komite üyelerininde burayı gördükten sonra Aydın’a hak vermeleri üzerine Anıtkabir’in Rasattepe’ye yapılması kararlaştırıldı. 

Türk milletine gömüleceği yer konusunda bir vasiyette bulunmayan Atatürk’ün yıllar evvel bir seyahat sırasında Rasattepe’yi gezerken ağzından dökülen ‘Bu zirve ne hoş bir anıt yeri…’ kelamları de bugün için çok manalı…

Anıtkabir için 1941’de açılan yarışa, İkinci Dünya Savaşı’nın en çetin günleri yaşanmasına karşın Türkiye, Almanya, İtalya, Avusturya, İsviçre, Fransa ve Çekoslovakya’dan toplam 49 proje katıldı. Lakin en çok beğenilen üç proje ortasında Prof. Emin Onat ile Doç. Orhan Arda’nın ’25’ numaralı projesi kabul edildi.

Anıtkabir’in inşaatına 9 Ekim 1944 günü saat 10.00’da görkemli bir temel atma merasimi ile başlandı. İnşaatın dört basamakta tamamlanması planlandı ve inşaat 1 Eylül 1953’te bitirildi.

Toprak düzeyi ve aslanlı yolun istinat duvarının yapılmasını kapsayacak birinci kısım inşaata 9 Ekim 1944’te başlanmış ve 1945’te tamamlanmıştır.

Mozole ve merasimin yapıldığı alanı kapsamaktadır. Ayrıyeten meydanın etrafındaki misal maksatlarla kullanılacak binaların yapılmasını kapsamaktadır. Yeniden 2. kısım inşaatta anıt kütlesinin projesi tasarlanmıştır. Giriş kuleleleri ve Anıtkabir’e uzanan yolun kıymetli kısmı tamamlanmıştır. Ayrıyeten yerde ağaçlandırma gerçekleştirilimiş. Sulama sistemi yapılmıştır. Yaklaşık 5 yıl sürmüştür.

Anıta çıkan yollar ve aslanlı yol tamamlanmıştır. Ayrıyeten merasim meydanı ile mozolenin üst döşemeleri gerçekleştirilmiştir. Anıta çıkan merdiven basamakları yapılmıştır.

Artık Anıtkabir’in tamamlanması için son basamaktır. Erdem holü ve tonozlar yapılandırılmış. Buralardaki taş profiller ve saçak süslemeleri yapılmıştır. Bu inşaat basamakları bittikten sonra Anıtkabir’in 9 yıl süren inşaatı son bulmuştur.

Anıtkabir’de Selçuklu ve Osmanlı mimari özelliklerine ve süsleme ögelerine sıkça rastlanır, örneğin dış cephelerde, duvarların çatı ile birleştiği yerde kuleleri dört yandan saran Selçuklu taş işçiliğinde testere dişi olarak isimlendirilen bordür bulunmaktadır. Ayrıyeten Anıtkabir’in kimi yerlerinde (Mehmetçik Kulesi, Müze Müdürlüğü) kullanılan çarkıfelek ve rozet denilen taş süslemeler Selçuklu ve Osmanlı sanatında da göze çarpmaktadır. 

Bütün bu özellikleriyle yapıldığı periyodun en uygun mimari örneklerinden biri olan Anıtkabir yaklaşık 750.000 m² lik bir alanı kaplamakta olup, Barış Parkı ve Anıt Bloku olarak iki kısma ayrılır.

akincimehmet44.files.wordpress.com

Anıtkabir; Atatürk’ün Yurtta Sulh, Cihanda Sulh özdeyişinden ilham alınarak, çeşitli yabancı ülkelerden ve Türkiye’nin birtakım bölgelerinden getirilen fidanlarla oluşturulan yeşil alan içinde yükselmektedir. Bu nedenle de ismine Barış Parkı denilmiştir. 

Afganistan, Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, Avusturya, Belçika, Çin Halk Cumhuriyeti, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hindistan, Irak, Birleşik Krallık, İspanya, İsrail, İsveç, İtalya, Japonya, Kanada, Kıbrıs, Mısır, Norveç, Portekiz, Yugoslavya ve Yunanistan olmak üzere 24 ülkeden çeşitli ağaç ve fidanlar getirilmiştir. Bugün Barış Parkı’nda 104 başka çeşitten yaklaşık 48.500 adet süs ağacı, ağaççık ve süs bitkisi bulunmaktadır.

Toplam 120.000 m² lik bir alanı kaplayan Anıtkabir Anıt Bloku üç kısımdan oluşmaktadır:

• Aslanlı Yol

• Tören Meydanı

• Mozole

Anıtkabir’e Tandoğan kapısından girildiğinde Barış Parkı içerisinde uzanan yoldan Aslanlı Yol başındaki 26 basamaklı geniş merdivenlere ulaşılır. Merdivenin çabucak başında karşılıklı olarak ‘İstiklâl’ ve ‘Hürriyet’ kuleleri yer alır.

Anıtkabir yapı topluluğu içinde, simetri gözetilerek yerleştirilmiş olan on adet kule vardır. Bu kulelere Türk milletinin ve Türkiye Cumhuriyeti’nin oluşumunda büyük etkileri olan şanlı kavramları temsil eden isimler verilmiştir. Kuleler, plan ve yapı bakımından birbirinin benzeridir. Kareye yakın 12 x14 x7,20 m. boyutlarında dikdörtgen plan üzerine kurulmuş olan kulelerin üzeri piramit biçiminde çatılarla örtülüdür. Çatıların zirvelerinde, eski Türk çadırlarında görülen tunç mızrak ucu vardır. Eski Türk kilim desenlerinden alınmış geometrik süslemeler, fresk tekniğinde uygulanmıştır.

Ayrıca kulelerin iç duvarlarında, o kulenin ismiyle ilgili bir kompozisyon ve Atatürk’ün özlü kelamları bulunmaktadır.

Aslanlı Yol’un sağ başındaki İstiklâl Kulesi’nin iç duvarlarında bulunan kabartmada, ayakta duran ve iki eliyle kılıç tutan bir gencin yanında bir kaya üzerine konmuş kartal figürü görülmektedir. Kartal, mitolojide ve Selçuklu sanatında gücün, istiklâl ve bağımsızlığın sembolü olarak tasvir edilmiştir. Kılıç tutan genç ise istiklâli savunan Türk milletini temsil etmektedir. Kabartma Zühtü Müridoğlu’nun yapıtıdır.

Kulenin içinde ise Anıtkabir maketi ile Anıtkabir’i tanıtıcı ışıklı panolar bulunmaktadır.

Kulenin önünde, ulusal kıyafetler giymiş üç bayandan oluşan ‘Kadın Heykel Grubu’ bulunmaktadır. Bu bayanlardan kenarlardaki ikisi yere kadar uzanan kalın bir çelenk tutmaktadır. Başak demetlerinin meydana getirdiği çelenk Türkiye’nin rahmetini temsil etmektedir. Soldaki bayan, ileri uzattığı elindeki kapla Atatürk’e Rab’dan rahmet dilemekte, ortadaki bayan eliyle yüzünü kapamış ağlamaktadır. Bu üçlü küme, Türk bayanının Atatürk’ün vefatının derin acısı içinde bile gururlu, ağır başlı ve azimli oluşunu lisana getirmektedir. Heykel grubu Hüseyin Anka Özkan’ın yapıtıdır.

Aslanlı Yol’un sol başında bulunan Hürriyet Kulesi içindeki kabartmada; elinde kâğıt tutan melek figürü ile meleğin yanında şaha kalkmış bir at tasvir edilmiştir. Melek figürü bağımsızlığın kutsallığını, elindeki kâğıt ‘Hürriyet Beyannamesi’ni sembolize etmektedir. At figürü ise hürriyet ve bağımsızlık sembolüdür. Kabartma Zühtü Müridoğlu’nun yapıtıdır.

Kule içinde Anıtkabir’in inşaat çalışmalarını gösteren fotoğraf standı ve inşaatta kullanılan taş örnekleri bulunmaktadır.

Kulenin önünde üç erkekten oluşan ‘Erkek Heykel Grubu’ bulunmaktadır. Sağdaki erkek başında miğferi ve kalın kaputu ile Türk askerin, onun yanındaki elinde kitabı ile Türk gençliğini ve aydın insanını, biraz gerisindeki ise mahallî kıyafeti ile Türk köylüsünü temsil etmektedir. Heykellerin yüzünde derin acı ile Türk Milleti’nin kendine has ağırbaşlılığı ve yüksek irade gücü lisana getirilmiştir. Heykel kümesi Hüseyin Özkan’ın yapıtıdır.

Ziyaretçileri Atatürk’ün huzuruna hazırlamak için yapılmış olan 262 metre uzunluğundaki yolun iki yanında oturmuş konumda 24 oğuz uzunluğunu temsil eden 24 tane aslan heykeli bulunmaktadır. Heykeller çift çift sıralanmıştır ki bu da Türk milletinin birlik ve beraberliğini temsil eder. Atatürk’ün Türk ve Anadolu tarihine verdiği değer nedeniyle, Anadolu’da uygarlık kuran Hititler’in sanat üslubu ile yapılan aslan heykelleri kuvvet ve sükûneti temsil etmektedir. Yol traverten taşları ile döşelidir. Yolun sonunda Türk bayrağı ve Çankaya görünmektedir. Heykeller Hüseyin Anka Özkan’ın yapıtıdır.

Aslanlı yolun bitiminde sağda ‘Mehmetçik Kulesi’ yer almaktadır. Kulenin dış yüzeyinde yer alan kabartmada; cepheye gitmekte olan Mehmetçik’in konutundan ayrılışı söz edilmektedir. Bu komposizyonda, elini asker oğlunun omuzuna atmış onu vatan için savaşa gönderen hüzünlü, lakin gururlu anne tasvir edilmiştir. Kabartma Zühtü Müridoğlu’nun yapıtıdır.

Kulenin içinde, 60 kişi kapasiteli ‘Sinevizyon Salonu’ bulunmaktadır. Burada Atatürk ve Anıtkabir ile ilgili belgesel sinemalar gösterilmektedir.

Aslanlı yolun bitiminde solda yer alan bu kule duvarının dış yüzeyinde yer alan kabartmada, Kurtuluş Savaşı’nda ulusal birliğin temeli olan Müdafaa-i Hukuk lisana getirilmektedir. Kabartmada, bir elinde kılıç tutarken başka elini ileri uzatmış hudutlarımızı geçen düşmana ‘Dur!‘ diyen bir erkek figür tasvir edilmiştir. İleri uzatılan elin altında bulunan ulu ağaç Türkiye’yi, onu koruyan erkek figürü ise kurtuluş gayesiyle birleşmiş olan milleti temsil etmektedir. Kabartma Nusret Suman’ın yapıtıdır.

Kulenin içinde Anıtkabir ve Atatürk ile ilgili çeşitli kitaplar ve ikramlık eşyalar ziyaretçilere sunulmaktadır.

upload.wikimedia.org

Aslanlı Yol’un sonunda yer alan Merasim Meydanı 129 x 84,25 m. boyutlarındadır. 15.000 kişi kapasiteli bu alanın yeri; siyah, kırmızı, sarı ve beyaz renkte traverten taşlardan oluşan 373 adet halı ve kilim deseniyle bezenmiştir.

Anıtkabir’in Çankaya yönündeki 28 basamaklı merasim meydanına giriş merdivenlerinin ortasında, tek kesimli yüksek bir direk üzerinde Türk bayrağı dalgalanır. Amerika’da özel olarak yaptırılan 33.53 m yüksekliğindeki bu direk, Avrupa’daki tek modül çelik bayrak direklerinin en yükseğidir. Direğin 4 metresi esasın altında kalmaktadır. Amerika’da yaşayan Türk asıllı Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı Nazmi Cemal tarafından, kendi bayrak direği fabrikasında imal edilerek 1946 yılında Anıtkabir’e ikram edilmiştir. Bayrak direğinin düsturunda yer alan kabartmada; meşale Türk medeniyetini, kılıç taarruz gücünü, miğfer savunma gücünü, meşe kolu zaferi, zeytin kısmı ise barışı simgelemektedir. Türk bayrağı, ulusun yurdunu savunma, zafer kazanma, barışı muhafaza ve uygarlık kurma üzere şanlı bedelleri üzerinde dalgalanmaktadır. Kabartma Kenan Yontuç’un yapıtıdır. Bayrak direği 29 Ekim 2013 tarihinde yenilenmiştir. Merhum Nazmi Cemal tarafından ikram edilen özgün direk bayrak direğinin art cephesinde sergilenmektedir.

Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi Komutanlığı Karargâhı içinde Anıtkabir Kitaplığı bulunmaktadır. Atatürk, Ulusal Gayret ve İnkılâplar bahisli Türkçe ve yabancı lisanlarda kitapların bulunduğu bir ‘ihtisas kitaplığı’ olarak, araştırmacı ve okuyucuya hafta içi 09.00-12.30 / 13.30-17.00 saatleri ortasında hizmet vermektedir. Kitaplıkta 3113 cilt kitap bulunmaktadır.

Kulenin duvarlarında Atatürk’ün en değerli üç zaferinin tarihi ve zaferle ilgili özlü kelamları yazılıdır.

Kule içinde Atatürk’ün naaşını 19 Kasım 1938 tarihinde İstanbul Dolmabahçe Sarayı’ndan alarak Sarayburnu’nda donanmaya teslim eden top arabası sergilenmektedir.

upload.wikimedia.org

Barış ve Zafer Kuleleri ortasında yanları açık sütunların oluşturduğu galerinin ortasında 25 Aralık 1973 yılında vefat eden Atatürk’ün en yakın silah arkadaşı, Kurtuluş Savaşı’nın Batı Cephesi komutanı ve II. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün sembolik lahdi bulunmaktadır.Mezar odası alt kattadır.

İsmet İnönü, Anıtkabir’e 28 Aralık 1973’te Bakanlar Kurulu kararı ile defnedilmiştir.

Kulenin iç duvarında Atatürk’ün Yurtta Barış, Dünyada Barış ilkesini lisana getiren bir kabartma kompozisyonu yer almaktadır. Bu kabartmada çiftçilik yapan köylüler ve yanlarında kılıcını uzatarak onları koruyan bir asker figür tasvir edilmiştir. Bu asker barışın sağlam ve inançlı kaynağı olan Türk ordusunu sembolize etmektedir. Yani vatandaşlar Türk ordusunun sağladığı huzur ortamı içinde günlük hayatlarını devam ettirmektedirler. Kabartma, Nusret Suman’ın yapıtıdır. Kulenin içinde ise Atatürk’ün 1935-1938 yılları ortasında kullandığı Lincoln marka merasim ve makam arabaları sergilenmektedir.

Kulenin iç duvarında 23 Nisan 1920 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışını temsil eden bir kabartma yer almaktadır. Bu kabartmada, ayakta duran bayanın tuttuğu kağıdın üzerinde 23 Nisan 1920 yazılıdır. Bayanın öteki elinde Millet Meclisimizin açılışını simgeleyen bir anahtar bulunmaktadır. Kabartma, Hakkı Atamulu’nun yapıtıdır. Kule içinde Atatürk’ün 1936-1938 yılları ortasında kullandığı Cadillac marka özel arabası sergilenmektedir.

Müzenin girişindeki bu kulenin içinde bulunan kabartma, ulusun tek beden olarak kenetlenişini sembolize etmektedir. Kabartma, bir kılıç kabzası üzerinde üst üste konmuş dört elden ibarettir. Bu komposizyon Türk vatanının kurtarılması için içilen millet andını tabir etmektedir. Kabartma Nusret Suman’ın yapıtıdır.

Kulenin içinde Anıtkabir’de icra edilen merasimlerde Anıtkabir Özel Defteri’nin imzalandığı kürsü yer almaktadır. Tıpkı vakitte müzenin girişi olan bu kulede bulunan aktüalite panolarında Anıtkabir’de yapılan kıymetli merasimlere ilişkin fotoğraflar da sergilenmektedir.

Müzenin devamı olan bu kulede Atatürk’ün giydiği elbiseler sergilenmektedir. Kulenin iç duvarında yer alan kabartmada zayıf, güçsüz bir elin tuttuğu sönmek üzere olan bir meşale, çökmekte olan Osmanlı İmparatorluğu’nu simgelemektedir. Güçlü bir elin göklere gerçek kaldırdığı ışıklar saçan öbür bir meşale ise, yeni Türkiye Cumhuriyeti ve Atatürk’ün Türk ulusunu çağdaş uygarlık seviyesine ulaştırmak için yaptığı inkılâpları simgelemektedir. Kabartma Nusret Suman’ın yapıtıdır.

Atatürk’ün kıyafetleri ve kendisine verilen ikramlar de kısımda yer almaktadır.

Anadolu Üniversitesi eski rektörü Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen’in yaptığı Atatürk’ün gerçek boyutlarında balmumu heykeli ve özgün çalışma masası bulunmaktadır. Kulenin içinde, Atatürk’ün tahsil gördüğü Manastır Askeri İdadisi, Sivas ve Erzurum kongrelerinin binaları, ilk TBMM binasının maketi ve o periyotlara ilişkin fotoğraflar sergilenmektedir.

Anıtkabir’in en değerli kısmı olan mozoleye çıkan 42 basamaklı merdivenlerin ortasında ‘Hitabet Kürsüsü’ yer almaktadır. Mermer kürsünün merasim meydanı cephesi dairesel geometrik motiflerle süslü olup, ortasında Atatürk’ün ‘Hakimiyet kayıtsız kuralsız milletindir‘ kelamı yazılıdır. Kürsü Kenan Yontuç’un yapıtıdır.

Mozole 72x52x17 metre boyutlarında uzunca dikdörtgen bir plan üzerine kurulmuş olup, ön ve art sekiz, yan cepheler ise 14.40 m yüksekliğinde on dört kolonatla çevrelenmiştir. Mozole cephesinde, solda Atatürk’ün Türk gençliğine hitabesi, sağda ise Cumhuriyet’in kuruluşunun 10. yıldönümünde söylediği Onuncu Yıl Nutku yer almaktadır. Harfler taş kabartma üzerine altın yaldızla yazılmıştır.

Şeref Holü’ne bronz kapılardan girilir. Girişte sağda Atatürk’ün 29 Ekim 1938 tarihli Türk ordusuna son bildirisi, solda ise II. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün Atatürk’ün mevti üzerine yayınladığı 21 Kasım 1938 tarihli Türk milletine söylediği taziye bildirisi yer almaktadır. Bu iki yazıt Atatürk’ün doğumunun 100. yılı olan 1981’de yazılmıştır.

Girişin tam karşısında büyük pencerenin yer aldığı nişin içinde, Atatürk’ün sembolik lahdi bulunmaktadır. Osmaniye ilinden getirilen lahit taşı tek modül kırmızı mermer olup 40 ton ağırlığındadır. Lahit taşının yer aldığı kısım ise beyaz Afyon mermeri ile kaplıdır. Gurur holünün zemini Adana ve Hatay’dan, yan duvarları ise Afyon ve Bilecik’ten getirilen kırmızı, siyah, yeşil ve kaplan postu mermerlerle kaplanmıştır. 

Şeref holünün 27 kirişten oluşan tavanı ile yan galeri tavanları mozaik ile süslenmiştir. Gurur holünün yüksekliği 17 m olup, yan duvarlarında altışardan 12 adet bronz meşale bulunmaktadır. Mozole yapısının üstü, düz kurşun çatı ile örtülüdür.

Atatürk’ün naaşı, mozolenin taban katında direkt doğruya toprağa kazılmış bir mezarda bulunmaktadır. 

Mozolenin birinci katı olan erdem holündeki sembolik lahit taşının tam altında bulunan mezar odası Selçuklu ve Osmanlı mimari tarzında sekizgen planlı olup, piramidal külahlı, tavanı geometrik motifli mozaiklerle süslenmiştir. Yer ve duvarlar siyah, beyaz, kırmızı mermerlerle kaplanmıştır. Mezar odasının ortasında kıble istikametinde kırmızı mermer sanduka yer almaktadır. Mermer sandukanın çevresinde Türkiye’deki Bütün Vilayetlerden, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nden ve Azerbaycan’dan gönderilen toprakların konulduğu pirinç vazolar bulunmaktadır.

Genelkurmay Başkanlığı tarafından yenilenen ve yeni kısımlar eklenen müze Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi adını almış ve 26 Ağustos 2002 tarihinde (Büyük Taaruz’un 80. yıldönümünde) ziyarete açılmıştır. Yeni düzenleme ile Atatürk mozolesinin altındaki 3000 metrekarelik alan müzeye dahil edilmiştir. Cumhurbaşkanlarının gömülmesi için ayrılan lakin kullanılmayan tonozlu kısım, Atatürk ihtilallerinin anlatıldığı stant alanlarına dönüştürülmüştür. Yeni kısımlar eklenmesi ile müze, Atatürk’e ilişkin eşyaların sergilendiği bir yer değil, Çanakkale Savaşı ile Kurtuluş Savaşı’nın canlandırıldığı bir müze haline gelmiştir.