TDK’ya nazaran tartışmak; birbirine zıt niyetleri karşılıklı savunma manasına gelmektedir. Belirli bir hürmet çerçevesinde, ispata dayalı bilgilerin karşılıklı olarak sunulduğu fikir alışverişi de diyebiliriz. Pekala, bu bizim toplumumuz için de tıpkı manaya mı geliyor?
Sağlıklı bir tartışma ortamını düşündüğümde, aklıma gelen tek şey okulların münazaraları oldu. Ters görüşleri savunan iki farklı okul yahut iki farklı grup. Ne oluyor da, okullarda bunu yapmak mümkün olurken, günlük yaşantımızda bunu gerçekleştiremiyor, birbirimizi fanusun içindekiler ve dışındakiler olarak sınıflandırıp düşmanca saldırıyoruz?
Kavganın bir irtibat hali olarak kullanılmasının nedenleri
1) Benlik hürmetinin inşası ve görüşün kişiselleştirilmesi
Benlik hürmeti; bireyin kendi pahası, kendine duyduğu sevgi, hürmet ve inancı içerir. Bireyler; kendi yeterlilik ve yetersizliklerinin farkında olup, geliştirebildiklerini geliştirip, geliştiremedikleriyle de kendilerini kabul ettiklerinde, benlik hürmetlerinin yüksek olduğunu söyleyebiliriz. Yani kendilerini tanımlarken kendileriyle ilgili olumlu tavırlara sahiplerse, benlik hürmetleri yüksek demektir. Şayet, bunun tam zıddı varsa, yani bireyin kendine karşı tavrı aksiyse, kendini daima eleştiriyorsa ve kendiyle savaş halindeyse benlik hürmeti düşük demektir.
Benlik hürmeti düşük ve kendini daima eleştiren bireyler, görüşlerini kişiselleştirerek değişmez olarak algılarlar. Böylece görüşlerini çürütmeye yönelik yapılan her türlü yorum onlar için ferdî bir atak halini alır.
2) Sorunların biriktirilmesi sonucu oluşan çaresizlik ve stres
Özellikle şahsî ilgilerde, bir sorun yaşandığında, bireyler sorundan ve tahlil bulmaktan kaçınmak için sorunu görmezden gelmeye eğilimlidirler. Bunu yaptıklarında kısa müddetli bir rahatlama elde etseler de sorun ve sorunun bireye hissettirdikleri oradadır ve bu davranışı sürdürmeye devam ettikleri için üzerine yeni sorunlar de eklenmiştir. Karşı tarafla yaşadıkları, kendilerini tabir etmedikleri ya da edemedikleri için oluşan anlaşılamama ve bunun sonucundan oluşan çaresizlik, gerilim ve kendini anlatma isteği ile birlikte irtibat arbede halini alır.
3) Kaynağına yöneltilemeyen öfkenin, farklı kaynaklara yansıtılması
Bu başlığı içinde yaşadığımız toplumun tahminen de en değerli sorunu olan husus üzerinden açıklamak yerinde olacaktır. İçinde yaşadığı toplumun problemleri hakkında konuşamayan ya da konuşsa bile birtakım yaptırımlarla konuşması engellenen bireyler, öfkelerini öbür bir kaynağa yansıtarak rahatlamaya çalışır. Bu da toplumsal medyada gördüğümüz “linç” ismi verilen tartışmanın arbedelere dönüştüğü, hürmetin ortadan kalktığı bir ortamı meydana getirir. Her birey, okuduğunu, gördüğünü kendi algıları üzerinden yorumlar ve anlamlandırır. Lakin, engellenmiş bireyler okuduklarını anlamlandırmada dürtüsel ve duygusal hareket ederler.
4) Bilgi yetersizliğine bağlı ön yargı ve zihin okuma
İçinde yaşadığımız periyoda, bilgi kirliliğinin en ağır olduğu çağ desek, abartmış olmayız diye düşünüyorum. Bilhassa Covid salgını sebepli meskende ve daima ekran başında olmak durumunda kaldığımız düşünüldüğünde, dikkat ve algılama süreçlerimizin olumsuz etkilendiğini söylemek mümkündür. Ülkemizde okuma oranlarının düşük olduğunu zati biliyoruz. Üzerine bir de toplumsal olarak geçirdiğimiz sıkıntı süreçler eklendiğinde, çabuk sıkılan, yalnızca başlık okuyarak yorum yapmaya eğilimli, az öz bilgi isteyen, görselliğe yazıdan daha fazla kıymet veren bir toplum haline geldik.
Bu nedenle de etraftan gelen uyaranlarla manipüle edilme olasılığımız artıyor ve fikir kusurlarından biri olan zihin okumaya yöneliyoruz. Zihin okuma, bir olaya dair ihtimaller dahilinde olan, mümkün delilleri araştırmadan oburlarının ne düşündüğünü bildiğimize inanmaktır. Zihninizden geçen “kesin bu türlü düşünüyordur.” Biçimindeki cümlelerinizi bir düşünün. Tanıdık geldi mi? Bu türlü bir durumda istisnalar elbette var. Lakin, çoğunluğun bu biçimde olduğunu da inkâr edemeyiz.
5) Tartışmanın bir kazananı ve kaybedeni olduğuna inanmak, ya daima ya hiç biçimi düşünmek
Bu usul fikir kalıbının hakim olduğu bireylerin olaylara yahut durumlara bakışı iki zıt uç ortasındadır. Ortadaki mümkün alternatifleri düşünme eğiliminde değillerdir. Bir olay ya da durum ya düzgündür ya da berbattır. Orta bir seçenek mümkün değildir. Bu sebeple de, savundukları görüşler konusunda kesin olduğunu düşündükleri fikirleri vardır ve bir tartışmaya girdiklerinde tartışmayı, kazanmak yahut kaybetmek yarışına dönüştürürler.
6) Zihinsel filtreleme (Seçici soyutlama)
Bireyler, olayın bütününe değil, kendi seçtikleri bir modülüne odaklanırlar ve bunun üzerinden hareket ederek bir fikir oluştururlar. Bu sebeple de bütünü gözden kaçırırlar. Seçtikleri kesim, kendi fikirlerini destekleyecek ve başkalarını dışlayacak nitelikte olan bir modül olur. Buna seçici körlük de denilmektedir. Örnek verirsek; tartışmalarda karşımızdaki kişinin fikirleri genel olarak bize uyuyor olsa da söylediği tek bir detaya odaklanarak onun üzerinden atağa geçebiliriz ve bu öteki söylediklerini göz arkası etmemize neden olur. Sağlıklı bir tartışmada bütüne odaklanmak değer taşır.
7) Çok genelleme
Bireyin bir mevzuda yaşadığı az sayıda tecrübeden yola çıkarak o bahis hakkındaki niyet ve yargılarını öbür olaylara da genellemesi manasına gelir. İstisnaları düşünmez ve süratli bir formda sonuca varır. Ekseriyetle de “hiçbir zaman”, “asla” “hiç kimse”, “herkes” biçiminde başlayan cümleler kurar. Örneğin; biri ile kendi görüşlerini paylaştığında olay hengameye döndüyse, diğerleriyle da konuştuğunda bu türlü olacağını varsayar ve kendini her vakit savunma durumunda tuttuğundan, tartışmaların arbedeye dönüşmesine biraz da kendisi sebep olur.
8) Keyfi çıkarsama
Bu niyet kalıbında kişinin elinde delil olmamasına karşın, olayların sonucu konusunda kendi algılayış biçimine nazaran mantık yürütür. Hatta, elinde kendi fikrinin aksini kanıtlayan bilgiler olsa bile bunu sürdürür. Örneğin; bir bahiste eleştirildiyse, “zaten ne söylersem söyleyeyim eleştiriliyorum.” Diye düşünüp buna nazaran savunmaya geçebilir.
Tartışma olumsuzluk içermez. Sağlıklı bir tartışma ortamı, bireyi geliştirir!
Yukarıda bahsettiklerimizden kendinizde örneklerine rastlıyor yahut bu şekil tutumlara maruz kalıyor olabilirsiniz. Hürmet çerçevesini aşan, taarruz halindeki tartışmalarda kendi istikrarınızı bulmanız ve akına taarruz ile karşılık vermemeniz yapan tartışma ortamlarının oluşması için bir adım olabilir. Biz yalnızca fikirlerimizden ibaret değiliz ve fikirlerimizin her biri gerçeği yansıtmaz. Fikirler istemsizce zihnimizden gelir ve geçer. Lakin, onları şekillendirmek ve kendimizi gözlemleyerek farkındalık kazanmak bizim elimizdedir.
