Halen içinde bulunduğumuz seçim devrinde gündemlerden birisi de Türkiye Personel Partisi’nin kazandığı popülarite ve bu popülaritede tesiri olan Mehmet Aslantuğ, İrfan Değirmenci ve Ali Ronay üzere isimler ekseninde dönen “İşçi kime denir?”, “Şu isim personel midir?” minvalindeki sorular ve bu sorular üzerinden yapılan tartışmalardı. Çalışanın kime deneceğine dair birçok perspektif temelinde çok farklı karşılıklar verilebilir. Bunların en değerlilerine değindikten sonra ülkemizdeki tüm çalışanları ve patronları ilgilendiren “İş Hukuku”nun emekçileri nasıl tanımladığına değineceğiz. Yeterli okumalar!
Önemli iktisatçılara nazaran emekçi tanımları
Marksist bakış açısına nazaran işçi, bedelin üretimi kapsamında emeğini satan ve sermayedarın denetiminde çalışan kişidir. Marx’a nazaran emekçi tarifindeki temel öge emek gücünü satmak zorunda olmak ve bu emek ile kıymet üretmektir. Emekçi lakin bu türlü geçimini sağlayabilir ve sermayeyi elinde tutan kişinin (iş veren ya da patron) denetiminde üretim sürecine katılır. Personel birebir vakitte ürettiği kıymetten daha az bir karşılık fiyat aldığı için bu bakış açısına nazaran sömürülmektedir. Zira Marx üretim araçlarını elinde tutan kişinin bu iye’liği emeğinin kıymetinden fazla kazanarak elde ettiğini düşünür. Bu sebeple burada bir de emeğinin tam karşılığını alamama yani ürettiğinden az bir kıymet kazanma üzere bir faktör de devreye girer.
John Maynard Keynes’e nazaran işçi ekonomik sistemde temel bir ögedir ve tekrar emek gücünü kullanır, bu biçimde mal yahut hizmet üretir. Keynes de “Genel Teorisi”nde emekçi üzerine düşünmüş ve emekçi sınıfının ekonomik sistemde büyük rolü olduğunu söz etmiştir. Keynes için personel tarifi kolay olmakla birlikte hem Marx’a hem de Smith’e misal.
Adam Smith’e nazaran işçi tekrar bir iktisatta üretim sürecinde emeğini kullanarak mal yahut hizmet üreten kişidir. “Ulusların Zenginliği”nde Smith de personel kavramı ve personeller üzerinde durmuş ve bu hususu önemsemiştir. Lakin Smith’te “sömürü” bir kavram olarak yer almaz. Bunun yerine Smith emekçiyi patron talimatları doğrultusunda çalışan ve emek gücünü kullanarak mal yahut hizmet üreterek topluma yarar sağlayan kişi olarak tanımlamıştır. İktisada katkı sağlaması Smith’in emekçi tarifi kapsamındadır.
Görüldüğü üzere kime emekçi deneceği ve bu sıfatın kapsamı birçok iktisatçı tarafından elbette personel sınıfına atfettikleri kıymet hasebiyle kendilerince çok sefer düşünülmüştür. Lakin bizim burada bilhassa irdeleyeceğimiz sorun hukukumuzun ve kanunlarımızın kimi “işçi” olarak nitelendirdiği ve buna bağlı olarak “işveren”in kim olduğu, “business” ve “work” yani “iş” ve “çalışma” kavramları ile İş Hukuku’nun neleri içerdiği ve kimi kapsadığı üzere konular.
İş hukukunun kapsamı ve önemi
“Work” ve “business” tabirleri doktrinsel manada Türkçeye tam oturmamıştır denebilir. Çünkü ikisinin de manası Türkçede “iş”tir. Burada bir ayrım olması gerektiği için “işletme” kavramı yaygınlaşmıştır. Bu duruma bir örnek olarak Avrupa’da “business” olan lisans programının ismi bizde “işletme”dir. Bizde “iş” sözü sadece “business” manasındaki “iş” manasına gelmeyip çok daha geniş karşılıklara sahip olduğundan “İş Hukuku” da bu karışıklıktan nasibini alarak birinci duyulduğunda hangi manaya geldiği konusunda biraz baş karıştırabilir. Aslında buradaki “iş”, ticaret ya da işletme manasında da kullandığımız “business”a ilişkindir.
Esasen İş Hukuku iş ilgileriyle ilgili tüm mevzuatı kapsayan esas bir hukuk koludur. Lakin bu alandaki ana kanun İş Kanunu’dur. İş Hukuku tekrar çağrıştırdığı üzere patronlar ortasındaki düzenlemelerden ibaret değildir, bilakis personellerin, yani hukukun temel halinde olduğu üzere dezavantajlı pozisyonda olanların lehine birçok düzenlemeyi haizdir. Hatta bu hukuk kolunda bulanık konularla ilgili ana prensip “işçi lehine yorum ilkesi”dir. İş Hukuku çalışanların yani emekçilerin haklarını korumak, patronun sorumluluklarını belirlemek ve bu biçimde iş bağlantılarını düzenlemek işlevindedir.
İş Hukuku’nun kapsadığı hususlara bakacak olursak;
İş Mukaveleleri: İş Hukuku, hukukumuzda en kıymetli kuruluşlardan olan “sözleşmeler”in iş ilgilerinde nasıl düzenleneceğini yani kaidelerini, hudutlarını ve çerçevesini belirler. Personellerin çalışma saatleri, fiyatları, müsaade hakları, iş yerindeki şartları üzere değerli konular iş mukavelelerinde / iş akitlerinde düzenlenir.
İşçi Hakları: İş Hukuku, çalışanların temel haklarını korumaktadır. Çalışana niteliğine nazaran yaptırılamayacak işler, sendikal haklar, iş sıhhati ve güvenliği, çalışanların ayrımcılığa karşı korunması, iş teminatları üzere konular bu kapsamdadır.
İşten çıkarma ve personellik alacakları: İş Hukuku’nun pratikte en fazla personelden yana olduğu kısım bu kısımdır. Tüm çalışanları ilgilendiren “parasal” konular burada büyük kıymet taşımaktadır.
Onedio’da yer alan başka yazılarımızda “İşten çıkarılan personelin hakları”, “İşçinin bayramlarda çalışmaları” üzere pek çok konuya değinmiştik. O yazılar bu konularla ilgili bilgi edinmek isteyen okura yararlı olacaktır. Patronun belirli koşullar oluşmadan hiçbir biçimde çalışanını işten çıkaramayacağını öngören iş hukuku mevzuatında, patron iş akdini haklı münasebetler öne sürmeden feshettiği takdirde emekçiye ödenecek tazminatları ortaya koyar.
Türk İş Hukuku’na nazaran personel kavramı
İş Hukuku üstte da söylediğimiz üzere çalışma şartları, emekçilerin hakları, sorumlulukları, fiyatları, tazminatlar, iş akitleri, müsaadeleri, iş sıhhati ve güvenliği, ayrımcılık hususu, çalışma saatleri, sendikal haklar üzere çokça hususu düzenlediğinden doğal olarak İş Hukuku’nda temel kavram “işçi”dir. Hukukumuzda personel İş Kanunu’nda tanımlanmıştır.
İş Kanunu’na nazaran emekçi, bir patronun buyruğuna bağlı olarak çalışan ve karşılığında fiyat alan kişidir. Personel, emek gücünü satan ve patronun idare ve kontrolü altında çalışan gerçek kişidir. İş Kanunu’nda düzenlenen iş bağlantısına tabi olan şahıslar emekçidir. Bu kapsamda daima, süreksiz, kısmi periyodik yahut belli bir iş için iş akdine bağlı olarak çalışabilirler. Emekçi, muhakkak bir patronun idaresindeki iş yerinde o patrona bağımlı olarak çalışmaktadır ve patronun buyruğuna uymaktadır. Personelin bağlı olduğu iş kontratı de bittabi kanundaki nitelikleri taşımalı ve sahiden iş kontratı olmalıdır.
İş kontratı üç ögeden oluşmaktadır. Bunlar iş, fiyat ve bağımlılık ögesidir. Bir iş kontratı kesinlikle bu üç ögesi taşımalıdır. Aksi durumdaki örneklere bakalım: Bir doktora muayene olmak için yaptığınız kontrat iş kontratı olmayıp hizmet mukavelesidir. Koltuğunuzu yıkatmak istediğinizde de bir iş kontratı yapmış olmuyorsunuz ya da bir kargo şirketine bir eşya teslim ettiğinizde taşıma kontratı yapmış oluyorsunuz, bu da bir iş değildir. Bu sebeple iş kontratı kendi ögeleri olan ve daha detaylı bir mahsus mukaveledir.
İş Hukukunun kimleri emekçi olarak nitelemediğine de bakacak olursak burada çırak ve stajyerleri görürüz. Bu iki küme iş öğrenme nitelikleri de bulunduğu için hukukumuzda farklı bir statüde kıymetlendirilir ve personel olarak ele alınmaz lakin doğal çırak ile stajyerin tarifi da hukukumuzda pratikte olduğundan daha farklı öngörülmüştür.
Bunlar dışında iş kontratının muhakkak müddetli ya da bilinmeyen müddetli olması ile çalışma müddetinin tam vakitli ya da kısmi vakitli olması üzere konular kişinin emekçi niteliğini etkilemez.
İşçilerin üstte da kelam ettiğimiz üzere genel olarak İş Hukuku’nun özel olarak da İş Kanunu’nun düzenlediği hakları, sorumlulukları ve dahasını bilmesi tahminen kendileri için hayati ehemmiyete sahip alacaklarını kurtarmalarını sağlayacaktır, tahminen de çalışma şartlarını bu bilgiler ve şuur sayesinde iyileştirmelerini sağlayacaktır. İş Hukuku günümüzün büyük bir kısmını kaplayan çalışma hayatımızda daima olarak referans olacak bir hukuk koludur. Şayet işinizle ilgili türel bir tahlile kavuşmayı bekleyen bir konu varsa İş Hukuku’nda mühletler de kıymetli olduğundan bunu İş Hukuku alanındaki uzman bir avukata danışarak çözümlendirmeye çalışmak büyük kıymet taşımakta. Emekçinin kime deneceği hususu biraz işin magazinsel kısmı olsa da bugün biliyoruz ki çalışmak zorundaysak işçiyizdir.
Bu yazı umarım sizlere yarar sağlamıştır. Öteki yazılarımızda görüşmek dileğiyle. Siz bedelli okurlara huzurlu bir iş hayatı dilerim.
Linkedln
Web Sitesi
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
