Pandemiden Savaşa: Son Yıllarda Dünya İktisadını Etkileyen 9 Değerli Faktör

Geçtiğimiz 2 yılda global ekonomiyi Covid-19 pandemisi kadar şiddetli ölçüde şekillendiren öteki bir gelişme olmadığını söyleyebiliriz. Genel olarak bütün dünyanın hazırlıksız yakalandığı pandemi şu an birçok bireye sıradan gelen meskenden çalışma, uzaktan eğitim ve dijital ihtilal üzere sayısız konsepte öncülük etti. Pek çok dalı zora sokan pandemi sürecinde tesirleri günümüzü de etkileyen sayısız sorun ortaya çıkmaya başladı ve dünya süratli bir değişim periyoduna girdi. Arkası kesilmeyen kapanmalar, artan işsizlik ve borç yükü üzere aktüel krizlerin temelleri pandemide atıldı.

Pandemi, günümüzün hala çözülemeyen meselelerinden olan işsizliğin dünya genelinde süratle artmasına neden oldu. Sonraki devirde, daha verimli büyüme odaklı çalışmalar yapılmış olsa da genel olarak işlerin sakinliğe girdiği bu düşünceli devir nedeniyle işsizlik konusunda tesirli adımlar atılamadı. İşsizliğin bir sonucu olarak doğan, yeni kuşağın daha yenilikçi çalışma şartları talep etmesi ve mevcut patronların bunu sunamaması üzere tesirler ise çalışanların dal değiştirme suratını artırdı. Sonuç olarak iş eksikliğinin yanı sıra, küresel iktisadın yaklaşık 5-10 yıl tesirlerini görmesi beklenen bir işgücü arzı eksikliği de ortaya çıkmış oldu.

Tedarik zinciri kesintileri Çin’den dünyaya yayılan pandemi sonrası global ekonomiyi tehdit eden bir risk haline geldi. Pandeminin denetim altına alınmasından sonra akıllı sistemlerle desteklenen tedarik zinciri sıkıntıları büyük ölçüde çözüldü lakin büsbütün ortadan kalkmadı. Hakikaten, günümüzde pek çok şirket yalnızca lokal lojistiğe odaklandı ve tedarik zincir alanı büyük ölçüde daraldı. Artan akaryakıt fiyatları üzere nedenler de denkleme eklenince maliyet fiyatları global ekonomiyi zedeleyecek boyutlara ulaştı.

Dünya genelinde artan süratli tüketim, daha evvel eşi gibisi görülmemiş bir kaynak azalmasına neden oluyor. Münasebetiyle önümüzdeki yıllarda arzı kısmak mümkün olmazsa birtakım ham unsurlara ulaşmanın artık imkansız halde gelmesi çok mümkün. Global ekonomiler ham husus eksikliklerinden kaynaklanan bu tip sıkıntıları çözmeye çalışıyor olsa da nüfusun artmasına ve kaynakların limitli olmasına bağlı olarak, eserlerin fiyatı daima olarak artıyor ve bu durumun daha önemli boyutlara ulaşma ihtimali göz önünde bulunduruluyor.

Ekonomik sakinlik ve daralma olarak tanımlanan resesyon, pandemi sonrası tetiklenen global krizin bir modülü lakin büsbütün pandemiden kaynaklandığı söylenemez. Dünya geçmişinde sayısız defa ortaya çıkan resesyon şimdilerde iktisatların en çok korktuğu faktörlerden biri. Zira iktisattaki ivmenin kaybolduğu, talebin azaldığı, fiyatların ise denetimsiz arttığı yeni resesyon periyodu; gelecekte çığ üzere büyüyen bir işsiz takımını ortaya çıkaracak ve üretimi kimi ülkelerde büsbütün sekteye uğratacak kadar riskli hale gelebilir.

21. yüzyıl dünyasında yaşanan savaş yalnızca ruhsal değil, ekonomik boyutlara da sahip. Avrupa’nın tahıl ambarı Ukrayna’nın, Rusya ile yaşadığı bu gerginlik buğday üzere temel tüketim eserlerinin ihracatını önlediğinden fiyatların artmasına neden oldu. Limanların ve ulaşım kollarının Rusya tehdidi altında olması, Avrupa’da kıtlığa varan gelecek senaryolarının ortaya atılmasını sağladı. Bu durum şimdilerde yatışmış olsa da eski haline dönmedi, üretimi engelledi ve geleceğe dair genel bir güvensizlik hissi yarattı.

Dünya istikrarlarının hala yerine oturmadığı aktüel durumda ABD ve Çin ortasında yaşanan politik gerginlik de ekonomileri yakından ilgilendiriyor. ABD pandemi başta olmak üzere pek çok hususta Çin’i suçlarken, aslında Çin’in öteki muhteşem güç olmasını istemediğinden elinden geleni yapıyor. Çin ise hem Asya ülkeleri ortasındaki başkan pozisyonunu hem de dünya ekonomileri ortasında ABD’den bile güçlü olma ihtimalini kaybetmek istemediğinden, küresel manada bir güç savaşı yaşanıyor. Ülkelerin birbirleriyle anlaşamaması tedarik zinciri, ihracat ve üretim üzere pek çok ülke halkını ve iktisadını etkileyen sonuçlar doğuruyor. Global iktisadın bu istikrar kurulmadan dengelenmesi ise beklenmiyor.

Her şeyin birbirine bağlı olduğu günümüzde önemli boyutlara ulaşan enflasyondan etkilenmeyen ülke yok. Her ülkenin krizden etkilenme düzeyi farklı olsa da dünya genelinde düşen bir alım gücü var, bu da daha çok borçlanma ve kredi çekme manasına geliyor. Yani; insanların eskiye nazaran daha makûs hayat standartlarına erişmek için daha fazla çalışıyor olması, hem gelecek korkusu doğuruyor hem de ülkelere ve buna bağlı olarak dünya iktisadına ziyadesiyle ziyan veriyor.

Küresel borçlanma, artan fiyatlara karşı maaşların gereğince artmaması ve hayat sarfiyatların önemli boyutlara ulaşmasından kaynaklanan bir durum. Enflasyon ile iç içe olan global borçlanma, dünya iktisadının ziyadesiyle etkilendiği risklerin başında geliyor. Günümüzde kredi kartı olmayan insan neredeyse yokken, birden fazla kredi borcu olan ve bu borcu ödeyemeyen insan sayısı da süratle artıyor. Bu sorunun denetim altına alınmaması halinde, ülke kasalarını önemli zahmetlere sokacağı kestirim ediliyor.

Bütün faktörlere bağlı olarak kabaca özetlemek gerekirse; ekonomik büyüme suratının yavaşladığı ve enflasyonun artmaya devam ettiği 2022 yılı, dünya genelinde geleceğe dair bilinmeyen bakan bir kesim ortaya çıkarmış durumda. Bu sorunun küresel olması, iş dünyasının ve önderlerin ileride daha güzel tahliller sunmasını gerektiriyor. Zira daha fazla belirsizlik ve risk, ekonomik açıdan daha fazla daralma manasına gelirken, inanç ortamı ekonomik büyüme fırsatı sunuyor. Günümüzde yeni yeni kullanılmaya başlanan pek çok çağdaş teknolojinin yaşanan ıstırapları çözme gücü olduğu biliniyor.