Sıra dışı bir ressam olan Vahap Aydoğan, sanat dünyasında insanları merkeze alan bir seyahate çıkıyor. Yapıtlarında çatlamış duvarlar, minimalist gölge figürler ve iskambil kâğıtları üzere beklenmedik araçlara yer vererek kendine has bir biçim oluşturuyor. Lakin bu yalnızca bir tercih değil, derin bir mana taşıyor. Vahap Aydoğan’ın çalışmaları, insanların iç dünyalarına dair birer ayna niteliği taşıyor. Her bir yapıtında, çatlak duvarlar insanın zorluklarını, uğraşlarını ve kırılganlığını simgelerken, gölge figürler ise insanın varoluşsal sorgulamalarını yansıtıyor. İskambil kâğıtları ise hayatın oyunlarına, tevafuklara ve bahtın eline gönderme yapıyor. Sanatkarla gerçekleştirdiğimiz söyleşide, sürrealist ressam Vahap Aydoğan’ın sanat seyahatini ve kaynak olarak insan biyografilerini kullanma sebeplerini ve daha birçok mevzuyu konuştuk.
– Tablolarınızın bir karakteri ve ruhu olduğunu düşünüyorum. Tablolarınızı oluştururken iç dünyanızdan, tecrübelerinizden ve ilham aldığınız ögelerden nasıl besleniyorsunuz? Bu süreçte size rehberlik eden yahut etkileyen belli bedeller yahut mefkureler var mı?
İdeallerden çok, insanların hayat içindeki süreçlerden beslendiğini söylemek daha yerinde olur. Hayatta hepimizin tökezlediği ve ıskaladığı devirler olmuştur. Bu periyotları, hayatın en makûs ve en çıkmaz sokağı olarak düşünebilirsiniz. Lakin, bu çıkmaz ve en berbat tecrübelerin aslında sanatsal üretim açısından en verimli vakitlerim olduğunu söyleyebilirim. Minimal insanların çatlamış duvarları ve iç içe geçmiş karmaşaları büsbütün bana ilham olmuş ve rehberlik etmiştir.
– Birinci duyduğumda benim için de ilgi cazibeli olmuştu, bu yüzden çabucak sormak istiyorum: Sürrealist sanatkarların çalışmalarına baktığımızda öne çıkan ortak hal ekseriyetle zaman/ yer algısındaki uyuşmazlık, birbiriyle uyumsuz imgelerin bir ortada olması ve düşselliğinin ikna edici gerçeklikle kurgulanışı oluyor. Ama siz, sorduğunuz sorularla evvel insanların öykülerini dinliyor, daha sonra tuvale resmediyorsunuz ve bildiğim kadarıyla her tablodaki kıssa gerçek fakat siluetler temsilî. Kıssa ise imgelerde bilinmeyen. Bu halde çalışan birinci ve tek ressam sizsiniz galiba. Bu fikir nasıl ortaya çıktı ve bu alanda kendinizi nasıl geliştirdiniz?
İster fotoğraf, ister müzik, ister şiirle ilgili eserler ortaya çıkarsın, yapıtın özgün olması ve binlerce yapıtın içinden sıyrılıp tanınması, net bir çizgiye sahip olmanı belirler. Kendi başımda biyografimi tasarladığımda, çalışmalarımın bu cins bir tabanda gelişeceğini düşünmemiştim. Ayrıyeten, biyografiyi resme uyarlamak birçok riski içinde barındıran bir süreçtir. Sanatta kemikleşmiş bir üslup varsa, o aslında bir yol demektir. Siz o yola girmezsiniz, zira o yol size aittir ve siz, o yolun yolcusu değil, yolun kendisinizdir. Benim de yolumun kesiştiği, 22 yıllık bir sürecin akabinde geldiğim nokta… Özetle; tecrübesi, yaratıcı kanıyı ve yaşantıyı ortak paydada buluşturarak sürreal biyografiler çizmeye başladım. İşin tesir kısmı da var, mesela; sanat o denli derin bir kuyu ki, bu kuyuda Yusuf’un yüzünü, Nemrut’un siluetini, Shakespeare’in Hamlet’ini ve Mozart’ın yapıtlarını görmek, dinlemek mümkün.
– Biyografi çizimlerinde bireylerle nasıl bir etkileşim süreci yaşıyorsunuz? Onların hayatlarına dair bilgi edinmek için nasıl bir usul izliyorsunuz, süreç nasıl ilerliyor?
Yaptığım iş, aslında sonlu meta ile sonsuz bir dünya inşa etme uğraşıdır. Bunu bir seyahat üzere düşünelim. Bazen birdenbire yola çıkarsınız ve valizinizi almadan hareket edersiniz. Bazen ise o kadar hazırlıklısınızdır ki biletinizi ve valizinizi aylar öncesinden hazırlamışsınızdır. Bu kişinin karakteriyle ilgili bir durumdur.
Soru-cevap kısmına gelince, soruları kolaydan karmaşığa yanlışsız, yüzeysellikten daha derinliğe giden bir üslupta soruyorum. Hazır sabit bir soru olması, olguyu mümkün kılmaz. Sanat, spor, medya, sıhhat ve her statüden beşerle çalıştığım için standart sorular sormak imkansız hale gelir. Yalnızca bir dinleyici pozisyonunda mıyım? Tam değil, lakin ziyadesiyle güzel bir dinleyiciyimdir. Merak ettiğim bahisler elbette olur. Daha evvel söylediğim üzere, ben beyaz tuval ile kişi ortasında bir köprüyüm.
Çalışmaların bana da büyük katkısı oluyor. Her insanın kainatta bir gezegen kadar yer kapladığına inanıyorum. Her insanın kendisini merkeze aldığı bir süreci onlarla birlikte yaşayarak yürüdüğümü fark ettim. Hepimiz için o denli aslında, her insan bir dünya üzeredir. İnsanı dinlemek, empati kurmak ve onlarla birlikte yol almak bana büyük bir derinlik kattı, diyebilirim. Ayrıyeten farklı toplumsal çevrelerden beşerlerle tanışmak ve onların hayatlarından kesitleri dinlemek bende olumlu ve olumsuz izler bıraktı.
– Tablolarınızın üretim basamağında şahıslarla ağır bir ruhsal seyahate çıktığınızı biliyoruz. Sizi hiç tanımayan beşerler nasıl oluyor da hayatlarını en derin sıralarına kadar size anlatabiliyorlar?
Sadece fotoğrafta değil, birine sır verince birinci başınızda uyanan imge inanç duygusudur. Yani günlük hayatta bile sıradan bahisleri konuşurken güvenmediğiniz yerde, bırakın olmayı, konuşmayı dahi düşünmezsiniz. Benim çalışmalarımın mihenk taşı, itimat hissini karşısındakine aktarabilmektir. Zati geriye şahsa ayna tutmak kalıyor.
– Bir biyografi çizimi yaparken en zorlandığınız yahut en unutulmaz tecrübeleriniz neler oldu?
Kadın cinayetini ve Mahsa Amani’yi çizdiğim biyografiler, benim hayatımın en sıkıntı iki yapıtıydı. Cinayete kurban gitmiş bir bayanın annesinin ağzından kızının mevte nasıl sürüklendiğini dinlemek, benim için çok büyük bir yüktü. O anneye buradan da hürmetlerimi iletmek isterim. Her çalışma ve her biyografi, kendi içinde bir farklılık ve tesir bırakır. Her insan kendi özelinde kendi merkezinde tektir. İçe dönük olarak tüm çalışmaları değerlendirdiğimde, ‘DÜŞ VE DÖNGÜ’ tablosu beni en etkileyen çalışmalardan biri oldu. Gerçek bir bayan cinayetini tabloya taşıdım. Hem dinlemek hem de oradaki imgelerin derinliğini somutlaştırmak bile bir zorluğu beraberinde getirdi. Bu çalışma, hem bu ülkede bayan olmanın zorluğuna değindiği için hem de bayan cinayetleri üzerinden bir farkındalık yaratma ismine derin bir çalışma olduğunu kabul edebilirim. Tüm sanatsal çalışmalarımın içinde beni en etkileyen tablo, ‘DÜŞ VE DÖNGÜ’ tablosu olmuştur.
– Tablolarınızda üç boyutlu malzemeler kullanıyorsunuz ve hatta bazen bu gereçler tabloyu yaptığınız bireye ilişkin olabiliyor. Çizdiğiniz imgelerde kesinlikle subliminal bir ileti oluyor. Renkler, boya teknikleri ve malzeme seçiminizi hangi kriterlere nazaran belirliyorsunuz?
Hem coğrafik boyutu hemde biyografisini çizdiğim kişinin karakterine uygun bir malzeme ile tabloyu inşa ediyorum. Renkleri kişinin ruh dünyalarındaki derinliğe nazaran seçerim. Gereçlerin yoğunluğu kullanılan birçok karışık teknik ve boyaların çeşitliliği biyografileri etkiliyor elbette.
– Çalışmayı bireye teslim ettiğinizde kendilerini farklı bir bakış açısıyla görmek onlara ne hissettiriyor, birinci reaksiyonları ne oluyor?
Benim en büyük kaygılarımdan ve risklerimden birini aslında sordunuz. Şayet kişi kendisini, imgesinin yorumunu tabloda göremezse, içimde his uyanmıyor değil. Kişi kendisini diğer bir siluetle karşısında görüyor. Doğduğu günden bugüne ve gelecekteki düşlerine kadar hayatından kesitleri duvarında görünce, bazen bir hüzne, bazen geçmiş aşklarına, yitirdiklerine bakıyor. Biriktirdiklerinin önünde kahvesini yudumlayıp seyre dalıyor. Birinci yansılarını bilmiyorum, ancak vakit geçtikçe tabloyla ortalarındaki sırların derinlikleri daha da mana kazandığını belirten çok kişi oluyor. Ayrıyeten vakit içindeki hisleri değiştikçe öbür tabloları da beraberinde getiriyor. Bunu bir süreç olarak görüyorum. Vakitte seyahat yaptıklarını söz eden ve bilhassa yitirdikleriyle biriktirdikleri imgeleri her gün bir karede görmenin insan ruhuna yeterli geldiğini belirten çok sanatsever oldu. Bu da bende bir motivasyon kaynağına dönüşüyor. Ben de bazen en baştan, en sona kadar o hayatların bir kesimi haline geliyorum.
– Sanat akımları içinde özgür üretimlerin kapısını aralayan, değerli bir akım vardır. İzlenimcilik akımı, sanatçıyı kalıpların ve kuralların ötesine taşıyarak, kendi düşünsel varlığını ortaya koyma imkânı tanımış, gördüklerini hisleriyle birlikte tasvir etmesine müsaade vermiştir. Siz de karşınızdaki insanın anlattığı ya da anlatamadığı öyküsünü dışardan dinliyor, duyduklarınızı, gördüklerinizi düşünsel varlığınızı ortaya koyarak resmediyorsunuz. Empresyonist olduğunuzu ya da size alan açtığını söyleyebilir miyiz?
İzlenimci bir niyetle hareket edip, somut gördüğüm nesne ve meta üzerinden hareket etmiyorum. Empresyonist bakış açısıyla bir yaklaşımda bulunursam, yalnızca bunu içsel bir izlenimle yan yana koyabilirim. Daha ötesini bu akımla özdeş tutacak bir yanım yok. Somut ve günün belli saatlerinde birebir güneş ışınlarının bir meta üzerindeki yansımalarını bilhassa doğayı renkleri keşfetmeye çalışma eforu vardır izlenimcilikte. Benim ise tam aksisi; daha çok his ve imgeleri, sürreal bir üslupla tabir etme eforu var.
– Birçok röportajınızda TV ve yayınlarda yer almayacağınızı ve stant açmayacağınızı söylemişsiniz. O vakitten bu güne kararınızda bir değişiklik oldu mu?
Bu biçim hususlar biraz mayınlı bölge üzere. Dün söylediklerinizle bugün konuştuklarınız birbiriyle elbette örtüşmeli. Sarsıntı bölgesine katkım olması için birkaç yerle görüştüm. Bağlandım da yayınlarına, lakin çok minimal ve zelzele özelinde yapacaklarımızla ilgili hususlardı. Kendi özelimde elbette hâlâ TV ve yayınlara katılma konusundaki tutumum tıpkı, ancak stant için koşullar olgunlaşırsa yaklaşık 20 kişinin istekli olacağı bir proje üzerinde çalışmalarım var. Koşullar, dediğim üzere, olgunlaşması gerekiyor bu stant için. Lakin hazırlıklarım var, diyebilirim.
– Sanat galerilerinde yapıtlarınızı sergilemek yerine bağımsız bir sanatçı olarak çalışmayı neden tercih ettiniz? Öteki bir deyişle,galerilere bağımlı olmadan sanatçı olarak nasıl başarılı olunabilir ve galeri ressamlığıyla ilgili kanılarınız nelerdir?
Çok hoş bir hususa değindiğiniz. Sanatın piyasa şartlarına nazaran formlandığı bir devir yaşıyoruz. Galerilerin muhtaçlıklarını ve piyasa çerçevesinde şekillenen bir sanatı reddediyorum. Madem sanatçı toplum ve sanat ismine ortaya bir eser koyup katkı sunuyor, o vakit galeri istekleri ya da piyasa şartlarını yaptığı üretimin üzerinde tutmamalı. Bağımsız, özerk ve kendi fırçasını olabildiğince özgür bir biçimde kullanmak varken, galeriye bağımlı kalıp piyasasının isteklerine yanıt vermeyi kendi adıma yanlış buluyorum. Elbette galeri ressamlarına neden bu stil bir yol izlediklerini sorgulayacak değilim, haddim de değil zati. Yalnızca kendi özelimde, bu usul yaklaşımların sanatkarın üretim sürecini baltaladığını düşünüyorum.
– Sanatçı hali olarak takdir ettiğim tarafınızı sarsıntı bölgesinde gösterdiniz. Hem gayretiniz hem de yaptığınız yardımlar çok değerli. Zelzele bölgesindeki çalışmalarınız devam ediyor mu, ne kademedesiniz?
Depremin ikinci gününden beri alandayım. Benim öncelediğim husus çocuklardı. Travmalarını ve ruhsal olarak ruh hallerini bir nebze de olsa dindirme çabasında oldum. Adıyaman, Şanlıurfa, Diyarbakır, Gaziantep’te faal çalışmalarımız oldu. Kendim katılmadığım, lakin organize bir biçimde dokunduğum Kahramanmaraş ve Malatya’dan sonra başka vilayetlere gidecekken seçim çalışmalarının tam ortasında bulduk kendimizi. Bu süreçte seçim çalışmalarına mevzu olmamak ismine yakın vakitte Hatay başta olmak üzere etkin bir formda sanatsal çalışmalarla çocuklarımızla birlikte olmaya devam edeceğim.
– Ülkemizde yakın vakitte seçim oldu ve halen devam eden bir süreç var. Kimi sanatkarların seçimlere yönelik aldığı tutumu sizde görmedik. Sizce sanatçı bir tarafta yer almalı mi?, fikrini açıkça beyan etmeli mi?
Bu sanatkarın kendi tutumu ile ilgili bir durum. Etkileyebileceği kitleyi bir siyasi parti lehine kanalize etme gayretini taşıyorsa, elbette hürmet duymalı. Duruşu ve seçmende karşılığı varsa bir siyasi partiye yönelebilir. Benim bu mevzuda fikrim ise şöyle: Bence, sanatkarın dünya görüşünü bir siyasi parti üzerinden deklere etmesi, onu seven fakat birebir siyasi tercihte olamayan insanları üzebilir, sanatı ve kişiliği üzerinden olumsuz hal sergileyebilir. Dünya görüşünü ideolojisini açıklamakta bir behis görmem, fakat bir siyasi parti üzerinden bunu yapmasını hakikat bulmam.
– Pekala, sanatınızda hangi temalar ve mevzular sizin için öncelikli ve ilham verici?
Önceliğim, elbette insanların gerçek hayat öyküleri yani biyografileri. Yakın vakitte Mem û Zin destanını, bayan cinayetini ve Mahsa Amini’nin biyografisini çizdim. Onların toplumdaki karşılığı büyük olunca, sanata ilham verdikleri de bir gerçek.
– Yıllar içinde sanatsal seyahatinizde hangi gelişmeleri gözlemlediniz, değiştiğinizi düşünüyor musunuz?
23 yıllık bir serüven, elbette değişim gerektirir. Yaş aldıkça kendimde ve sanatımda değişimlere şahit oldum. Sanatsal manada sürreal çalışmalarla başladığım seyahatimde, kendi imgelerimle ilerledim. Bugün ise hiç tanımadığım, seslerini bile duymadığım insanların hayatlarına dokunuyor, onların ömürlerinde geziyorum ve ruhlarına ayna tutuyorum. Bu sayede hem her insanın hayatını keşfediyor hem de onlara kendilerini farklı bir biçimde görme fırsatı sunuyorum.
– Sizi öbür ressamlardan ayıran özellikler nelerdir? Kendi biçiminizi nasıl tanımlarsınız?
Kendimi bir yerde pozisyonlandırmak ukalalık olur zira her ressamın çizgisi ve sanata bakış açısı farklıdır. Fakat meslektaşlarımdan ayrıştığım nokta tahminen de üretim sürecimdir. Üretim sürecimde hiçbir vakit yalnız değilim. Üretimlerim insan biyografilerine dayanır. Bu olmadan üretimlerim olmaz. Kendimi tanımlayabileceğim tek bir cümle vardır: Sürreal biyografi sanatkarı olduğumu söyleyebilirim.
– Günümüzde sanatın ruhsal ve fizikî sıhhate tesirleri birçok araştırmada karşımıza çıkıyor. Bilhassa son 20 yılda sanatın sağlıklı beslenmek, spor yapmak, yürüyüşe çıkmak kadar ömür kalitesini arttırdığı yapılan araştırmalar ortasında. Ülkemizi kıymetlendirecek olursanız sanatın, düzgünleştirici gücünden gereğince faydalanıyor muyuz? Şunu da eklemek isterim, Türkiye’de sizce sanata ve sanatkara bakış açısı nasıl? Gerekli ilgi ve bilgi var mı?
Ülkemizde genel olarak sanatın seçkin beşerler için var olduğu üzere yanlış bir kanı bulunmaktadır, maalesef. Örneğin, bir stantta bir tabloyu izlemek pratik olarak yarar sağlamaz, kitap okumakla da insanın fizikî gereksinimi giderilmez üzere fikirlerle saf pragmatik bir bakış açısıyla kıymetlendirme yapılmaktadır. Bu formda sanat yalnızca zevklere hitap eden bir yanılsama üzere algılanabilir. Meğer sanat, yaratıcı fikrin eseri olarak toplumun önünü açan bir gerçeklik ve tarihi olarak da toplumun rehberi, bir pusulası olmuştur. Fakat Türkiye’de sosyo-kültürel açıdan baktığımızda, eğitim ve ekonomik şartların beşerler ortasında inanılmaz bir fırsat eşitsizliği yarattığını görmekteyiz. Bu durum sanatın geri planda tutulmasına ve bundan sonra da tutulacağına işaret etmektedir.
Türkiye’de sanatı iki olumsuz temelde pahalandırmak mümkündür. Birinci olarak, sanatı pragmatik bir bakış açısıyla pahalandırmak, kişinin sonuçta bir yarar sağlayıp sağlamadığını sorgulamaktır. Başkası ise siyasetin sanatı politik olarak kullanmasıdır, olumlu yahut yasaklı bir formda… Sanatın uygunlaştırıcı gücüne de değinmek gerekmektedir; insanın hayal gücüyle iç içe olması, hem fizikî hem de ruhsal olarak rehabilite edici bir tesire sahip olacaktır.
– Gelecekteki projelerinizden bahseder misiniz? Sizi heyecanlandıran yeni çalışmalar yahut gayeler var mı?
En büyük projem, bugün ismini açıklamayacağım bir bireyle ortak bir stant çalışmasıdır. Bu proje beni çok heyecanlandırıyor. Lakin ortak çalıştığım kişinin projedeki ilerlemesi hayli yavaş olduğundan, bir tarih verme konusunda tereddütlerim bulunmaktadır. Ayrıyeten, stant salonları yerine tarihi harabelerde fotoğraf çalışmalarımı sergilemek istiyorum. 20 şahıstan oluşan istekli bir grup ile biyografi çalışmalarımı da sürdürüyorum. Taslak olarak birçok proje bulunmakla birlikte, netleşmeden buradan açıklamak gerçek olmayacaktır. Sevgiler.
Röportaj: Hande İpekgil
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen müelliflerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
