Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın 100 Temel Eser Listesi Ortasında Yer Alan 12 Sürükleyici Klasik Roman

Peyami Safa’nın şaheserlerinden Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Türk edebiyatında “insan ruhunun derinliklerinde ve labi­rentlerinde dolaşan birinci roman” olması ve hasta bir insanı ve onun psikolojisini ele alması bakımından değerli bir yere sahiptir. Birçok araştırmacı ve müellif tarafından Türk edebiyatında bir birinci kabul edilen Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Tanpınar dediği üzere, “acının ve ıstırabın yegâne kitabı” olarak hem kemiyet hem de keyfiyet bakımından diğer hiçbir eser olmasa da Türk romanının var olduğuna kanıt gösterilebilecek kudrette bir yapıttır. Romanın genç kahramanı, ayağındaki rahatsızlıktan kurtulabilmek için sayısız doktora görünür ve en nihayetinde havadar bir ortamda, gerilimden uzak bir istirahat devri geçirmesi gerektiğine ikna edilir. Lakin, gerek akrabaları olan bir Paşa’nın Erenköyü’ndeki köşkünde konuk kaldığı periyotta, gerekse kendi meskeni ve hastaneye gidiş gelişlerinde şuurunu adeta bir facia atmosferinde yoğurur. Peyami Safa’nın çocukluk ve gençlik devirlerinden ziyadesiyle izler taşıyan roman, hem umudu ve ümitsizliği, hem de sevinci ve felaketi birebir sayfalara sığdırabilmiş olması bakımından insanın eşsiz bir tanımını sunuyor.

‘Esir Kent Üçlemesi’ edebiyatımızın güçlü ve klasikleşmiş ismi Kemal Tahir’ in başyapıtlarındandır. Her büyük ve klasik yapıt üzere, bir ya da birden çok problematiği harika bir biçimde işleyen bu ırmak roman dizisinin birinci kitabı olan ‘Esir Kentin İnsanları’ nda Kemal Tahir, Mütareke Periyodu Osmanlı aydınının ve İstanbul’ unun destansı direnişinin ve çabasının eşsiz bir fotoğrafını çekmektedir. Kurtuluş Savaşı öncesinin anlatıldığı pekçok roman yazılmıştır kuşkusuz, ancak hiçbiri bu kadar edebi ve ölümsüz olamamıştır.

Yıl 1944… İkinci Dünya Savaşı hudutlarımıza kadar dayanmıştır. Hitler faşizminin tüm Avrupa’yı ateşe attığı günler… Türkiye bu savaşa dâhil olmamak için dirense de tesirleri tüm ülkede hissedilecektir. Ekmek, şeker, yakacak üzere temel muhtaçlık hususları karneye bağlanmış, dışarıdan gelebilecek ani baskınları önlemek hedefiyle geceleri her yerde karartma uygulaması başlamıştır. Ülkenin aydınlarına da baskı uygulanan bir periyottur bu birebir vakitte. Rıfat Ilgaz, Karartma Geceleri’nde işte bu kapkaranlık günleri anlatır. Bir aydın, şair ve edebiyat öğretmeni olan Mustafa Ural, yazdığı ve toplatılan şiir kitabı nedeniyle aranmaktadır. Sıhhat sorunları vardır, bu nedenle de çabucak teslim olmak istemez. İstanbul’un soğuk ve karartılmış sokaklarına, eş dost konutlarına sığınır. Tutuklandığı vakit savaş bitmiştir, ancak savaş yıllarının Türkiye’de bıraktığı izler uzun müddet silinemeyecektir. Rıfat Ilgaz, Mustafa Ural’ın kaçış hikayesini anlatırken, savaşın tesirindeki ülkemizin 1940’lı yıllarına da ışık tutuyor. Yurdumuzda ve memleketler arası yarışlarda birçok birincilik mükafatı alan Karartma Geceleri’nin sineması de romanı kadar büyük bir ilgi görmüştür.

Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun ölümsüz yapıtı Kiralık Konak, çağları aşan başarısıyla bugün de geniş bir kitle tarafından okunmaya devam ediyor. 1922 yılında yayımlanan roman, Anadolu’da Tanzimat Periyodu prestijiyle değişen toplum yapısını epeyce güçlü bir kurgu ve anlatımla ele alıyor. Anlattığı olayları mizahi bir üslupla aktaran muharrir, ironilerle bezeli öyküsünün gerisinde devrin sosyolojik gerçeklerini acı bir formda gün yüzüne çıkarıyor.

Sahnenin Dışındakiler’de kalabalık bir şahıs takımı vardır. Bunlar içinde gözden düşmüş ama kendilerinin her an hatırlanacağını uman devlet adamları, harp vurguncuları, idealistler, hainler, fedakar bayanlar, düşmüş bayanlar, değişen hayat koşulları içinde yerlerini arayanlar, ızdırabın hayatlarını kararttığı beşerler yer alır.

Beyaz Gemi, romanının kahramanı yedi sekiz yaşlarında bir çocuktur. Çocuk; saflığın, bozulmamışlığın ve geleceğin sembolüdür. Aytmatov, çocuğun saf ve pak dünyasından, hayatın acı ve çıplak gerçeğine uzanan bir roman kurgusu oluşturmayı başarır. Ona nazaran; çocukluk, gelecekteki insan karakterinin tohumudur. Çocukluk kişinin lisanını öğrenmeye ve etrafındaki beşerlerle, tabiatla ve bilhassa kültürle bağlarını hissetmeye başladığı devirdir. Aytmatov, Beyaz Gemi’de destan, efsane ve masal üzere bir çok şifahî ögesi kullanmıştır. Geçmişi temsil eden ve masal anlatan dede ile geleceği temsil eden ve hem efsanevî hem de destansı bir uğraş veren çocuk ortasında dramatik bir bağ kurarak insan his ve kanılarına kendine has yorumlar getirir. Beyaz Gemi, Aytmatov’un, edebiyat âleminde geniş akisler uyandıran, verilmek istenen bildiriyle yaratılan tiplerin büyük bir ahenk sağladığı yapıtlarının başında gelmektedir.

İlk Basımı 1937 yılında “Yeni Kitapçı” tarafından basılan roman, Sabahattin Ali’nin roman cinsinde birinci yapıtıdır. Hikaye muharriri olan Ali’nin bu yapıtı MEB Ortaöğretim 100 Temel Eser Listesinde yer almaktadır. YKY tarafından birinci olarak 1999 yılında basılan roman günümüzde YKY (Yapı Kredi Yayınları) tarafından basılmaya devam edilmektedir. Kitabın editörlüğü Ayfer Tunç, yeni kapak tasarımı ise “Nahide Dikel” tarafından yapılmıştır. 1985 yılında Sinema sinemasına uyarlanan romanın sinemasında Talat Bulut, Derya Arbaş ve Ahmet Mekin’in rol almış, sinemanın direktörlüğünü ise “Feyzi Tuna” üstlenmiştir. Kuyucaklı Yusuf konusu itibariyle ailesinin katledilmesiyle sahipsiz kalan dokuz yaşındaki Yusuf’un olayı soruşturmak için Kuyucak’a gelen Nazilli Kaymakamı Selahattin Beyefendi tarafından evlatlık alınması ve çocuğun daha sonraki hayatı anlatılmaktadır. Edebiyat eleştirmenlerine nazaran Yusuf karakteri, köyden kente göç edip kent hayatına ahenk sağlayamayan insan tipinin habercisi olarak kıymetlendirilmektedir.

Küçük Ağa, Kurtuluş Savaşı yıllarında, siyasal karar ve tartışma merkezlerinin uzağında, Kuvvacı/Millici denilen, ancak ne oldukları, neyi temsil ettikleri pek bilinmeyen birilerinin açtığı savaşa katılıp katılmamanın vebalini tartarak bir karar verme durumunda kalan insanları anlatır. Asırlarır yalnızca ‘halife-i ruyi taban’ın, padişahın açtığı sancağın altında savaşılacağı bilgi ve inancıyla yaşamış taşra insanlarının, halife-padişah davetinin yokluğunda ve işgal haberleri yayılırken yaşadıkları ikilemlerin, açmaz ve iç çalkantıların, kendileri ve bahtlarına sahip çıkma hakkında yine düşünmek zorunda kalışlarının kıssasıdır. Tarık Buğra’nın kendi deyişiyle Küçük Ağa, destanlara yakışır bir mevzuyu ele almasına karşın, destan değil, gerçekliği anlatan bir romandır. İttihatçıların ve Kuvvacıların değil, inanç ve gelenek kalıtıyla başbaşa, birinci kere kendisi ve kendi ismine geleceği için karar vermeye çalışan bir ahalinin ‘kahraman’ı olduu bir roman. Şimdilerde Küçük Ağa’yı okumak, yeniliğini bir defa daha kazanmış bir hikayeyi, sorunsalı tekrar okumak demektir.

“Türkiye’yi yağmaya gelen 1919 yılının sömürgecilerine karşı kabaran öfke, o yılların öfkesidir; o yılların hiddetidir. Fakat bugün de sömürgeciliğe karşı duyulabilecek öfkenin birebirdir elbette.”-Samim Kocagöz “Düşman donanması açıklarda demirlemiş, iki harp gemisi rıhtıma biraz daha yaklaşmıştı… Güvertedeki askerler ellerini, şapkalarını sallıyor, marşlar söylüyorlardı… Mavili beyazlı elbiseler giymiş genç kızlar, ellerinde çiçekler, vapurlardaki askerlere öpücükler yolluyorlardı.” İngilizlerin güdümündeki Yunan ordusu 15 Mayıs 1919’da İzmir’i işgal ederken genel görünüm böyleydi. Ta ki karaya ayak basan birinci Yunan askerlerinin ortasına bir el bombası atılana kadar. Bombayı atan gazeteci Hasan Tahsin, “Dövüşe ben başlıyorum, siz devam edeceksiniz” diyecek kadar emindi çaktığı bu birinci kıvılcımın tüm ülkeyi saracağından. Yanılmamıştı da: İzmir bir sembol oldu, bayrak oldu, taştı Anadolu’nun içlerinden. Cephelerde Mehmet’ler, dağlarda efeler, her türlü imkânı kullanarak askerlere cephane taşıyan bayanlar, tüm Anadolu tek yürek oldu, başkaldırdı işgalcilere ve onların işbirlikçilerine. Kalpaklılar, Samim Kocagöz’ün evraklara dayanarak işlediği bir destan: İşgal altındaki topraklardan Kuvayı Milliye’nin doğuşuna, cephelerdeki çarpışmalardan gerici ayaklanmalara kadar Kurtuluş Savaşı’nın, bir ulusun bağımsızlık için verdiği gayretin gerçek destanı. Bu destan, Kalpaklılar’la bir bütün oluşturan Doludizgin’le devam edecek.

Dünya edebiyatının en değerli klasik yapıtlarından biri olan İki Kentin Kıssası, Paris ve Londra ortasında gelişen olay kurgusuyla, tarihin en hareketli anlarından birinin, Fransız Devrimi’nin ekseni etrafında biçimlenir. Edebiyat dünyasının “Dickens’ın en büyük tarihî romanı” olarak, muharririn kendisinin ise “Yazdığım en uygun hikâye” diye tanımladıkları yapıt, Fransız İhtilali ile Terör Periyodu kaosunda yaşamak zorunda kalan bir küme insanın özel ömürlerini aktarırken, devrin acımasız toplumsal şartlarını da irdeler. Hapsedildiği Bastille zindanından kurtarılan Hekim Manette ile iş işten geçmeden İngiltere’ye göndermiş olduğu kızının on sekiz yıl sonra buluşmaları ve Londra’da yeni bir ömür kurmaları; sevgi, dostluk, özveriyle örülmüş bu ömrün Paris’te gelişen ihtilal dalgasının haberleriyle gölgelenişi, iki kenti yansıtıyor okuyucuya. Paris’teki karanlık günlerin karşısında Londra’daki aydınlık ve dingin günler yer alıyor. Fakat her iki kent de karanlığın içinde umudu, aydınlığın içinde hüznü taşıyor.

Romanda 1910 yılının İstanbul’unda Halley Kuyruklu Yıldızı’nın 5 Mayıs 1910 tarihinde dünyaya çarpacağı söylentisi üzerine, bu durumla eğlenmek üzere konferanslar yapan İrfan Galip ile mektuplaştığı gizemli bir bayanın evliliğe gerçek giden serüveni anlatılmaktadır.

Adıvar’ın bugüne kadar tekraren basılmış, milyonlarca okur tarafından okunmuş ve yeniliğini hiç yitirmemiş romanı Sinekli Bakkal, Türk romanı içerisinde özel bir yere sahip. ‘Roman,’ dendiğinde aklımıza gelen birinci kitaplardan biri olan bu yapıtı Selim İleri’nin yazdığı sonsöz eşliğinde sunuyoruz. Tekraren basılmış, jenerasyonlardan jenerasyonlara ulaşabilmiş Sinekli Bakkal, II. Abdülhamid devrini bir geçmiş vakit dekoru önünde yansıtarak, evvelden yeniye devralınması gereken kültür, sanat ve töre kıymetleri üzerinde durur. Bir manada, muharrir ve yapıtı, tarihi süreklilik arayışı içerisindedirler.